Ҙур зал матур итеп биҙәлгән, уртала шыршы ултыра.
Алып барыусы. Урал иңләп ҡарҙар яуа,
Һикерәңдәп ҡуян килеп сыға.
Ҡуян. Яңы йылды ҡаршылайым,
Тейен, тумыртҡа, һайыҫҡан
Дуҫтар менән хатта йөҙ йыл
Бүренән дә ҡурҡмайым мин,
Бүре. Йәшереп ҡуймаһын әле,
Алып барыусы. Ҡуйығыҙсәле, бер-берегеҙҙең маҙаһына теймәй генә Яңы йылды матур ҡаршылайыҡ. Хәҙер башҡа хайуан-йәнлектәр ҙә, балалар ҙа килеп етерҙәр.
Вальс уйнай. Матур итеп кейенгән балалар көйгә әйләнеп бейеп сығалар. Бүре менән Ҡуян да бергәләшеп бейеп китәләр. Жираф сыға.
Жираф. Бында ниндәй уйын-көлкө,
Алып барыусы. Бына, Жираф ағай,
Жираф. Бындай байрам күргәнем юҡ
Алып барыусы. Ул ҡом түгел, ап-аҡ ҡар,
Бүре. Был ниндәй һонтор тағы!
Ете бәрәсен эйәртеп, Кәзә килеп сыға.
Бүре шатлыҡтан ҡулдарын ыуа-ыуа сәпәкәй итеп олоп ебәрә.
Бүре. У-у-у, о-о-о! Кәзә-кәзә-кәзәкәй,
Бәрәстәрҙе баҫтыра башлай.
Кәзә. Мәккә-кә лә, мәккә-кә,
Бүре (ҡурҡып). Әстәғин, мин шаяртам!
Кәзә. Йөрөмә беҙҙең арттан!
Убырлы ҡарсыҡ. Әһ-һә, бында ҙур табын,
Алып барыусы. Һаумы, Убырлы инәкәй!
Балалар етәкләшеп шыршы тирәләй әйләнә, йырлай.
(К. Кинйәбулатова һүҙҙәренә С. Низаметдинов көйө.)
Убырлы ҡарсыҡ. Һеҙҙең йырлағанды тыңлап,
Бүре (олой). У-у-у, о-о-о-у!
Ҡәһ-ҡәһә. Кем мине саҡырҙы?
Бында ниндәй шатлыҡ тағы!
Убырлы Ҡарсыҡ. Ҡәһ-ҡәһә, Ҡәһ-ҡәһә,
Ҡәһ-ҡәһә. Байрамды боҙоу еңел,
Убырлы ҡарсыҡ. Хәҙер ниндәй батыр булһын!
Алып барыусы. Балалар, беҙҙең арала шундай ҡунаҡтар бармы икән? Тәмәкесе, һүгенеүсе, һыра һемереүселәр юҡтыр ул беҙҙең арала?
Убырлы ҡарсыҡ (Ҡәһ-ҡәһәгә). Былар хәҙер Ҡыш бабайҙарын саҡырасаҡ,
Әйҙә мин бабай булам, һин булырһың Ҡарһылыу…(Сығалар.)
Алып барыусы. Балалар, әйҙәгеҙ, шыршыны уратып, таҡмаҡ әйтеп, бейеп алайыҡ әле. Кемегеҙ ҡыҙыҡ таҡмаҡ әйтер, шуға бүләк тапшырырбыҙ.
Беренсе бала. Әйҙә, Бүре, баҫ әле,
Икенсе бала. Баҫ әле, Оҙонғолаҡ,
Уртаға берәүҙе саҡырып, таҡмаҡ әйтеп бейетәләр.
Ул туҡтап, үҙе таҡмаҡ әйтеп, икенсе баланы саҡыра.
Таҡмаҡ әйтә белмәһә, шиғри юлдар әйтергә мөмкин.
Өсөнсө бала. Байрамға килгән һарыҡ,
Бүре. Ҡайҙа Убырлы ҡарсыҡ?
Берәй тауыҡ сыҡмаҫмы, тип,
Алып барыусы. Балалар, беҙҙең Ҡыш бабайыбыҙ ҙа юҡ, Ҡарһылыу ҙа һаман килеп етмәгән. Бер-бер хәл булманы микән? Ҡәһ-ҡәһә менән Убырлы инәйебеҙ ҙә юҡҡа сыҡты…
Ишек шаҡыған тауыш ишетелә. Ҡыш бабай булып кейенгән Убырлы ҡарсыҡ инә.
Убырлы-Ҡышбабай. Һаумыһығыҙ, балалар!
Һеҙгә тиҙерәк киләм, тиеп,
Ҡәһ-ҡәһәнән уҙҙырып (ауыҙын баҫа),
Әй, әттәгенһе, яңылыш ысҡынды ла.
Алып барыусы. Һаумы, Ҡыш бабай!
Балалар. Һаумы, Ҡыш бабай!
Убырлы бабай. Һау-һауларға мин эт түгел,
(Ирештереп) Мин – Ҡыш бабай, Ҡыш бабай,
Алып барыусы. Аһ-аһ, олатай,
Бүләктәрҙе һин үҙең килтерәһең түгелме?
Убырлы бабай (ирештереп). Йола шулай, йола былай,
Алып барыусы (балаларға күҙ ҡыҫа). Олатай, ә ҡайҙа һуң Ҡарһылыу?
Убырлы бабай. Уның ҡайҙалығын суртым да белмәй.
Ҡәһ-ҡәһ…Ҡәһ-ҡәһ… Әй, әттәгенәһе,
Ҡыҙыҡай, йөрөйҙөр урман ҡыҙырып,
Ҡәһ…Ҡәһһылыу, килеп етсе, Ҡарһылыу!
Ҡәһ-ҡарһылыу. Һаумыһығыҙ, Убыр бабай!
Балалар. Һаумы, Ҡарһылыу!
Алып барыусы. Балалар, әйҙәгеҙ, таҡмаҡ әйтеп бейетәйек әле Ҡыш бабай менән Ҡарһылыуҙы.
Балалар (таҡмаҡ әйтә). Имәнме иҙәнегеҙ,
Убыр бабай менән Ҡәһ-ҡарһылыу бейей башлайҙар. Убыр бабайҙың аяғында тауыҡ тәпәйенә оҡшаған аяҡ кейеме.
Убыр бабай. Тәпәйҙәрем үҙемдеке,
Балалар. Аяҡтарың ник кәкрәйгән, Ҡарһылыу?
Танауҙарың ник тыржайған, Ҡарһылыу?
Аҙау тештәрең ыржайған, Ҡарһылыу,
Бармаҡтарың ник кәкере, Ҡарһылыу?
Ҡәһ-Ҡарһылыуҙы таҡмаҡ әйтеп бейетәләр.
Ҡәһ-ҡарһылыу. Һеҙҙе ашағым килгәнгә, ҡәҙерле балалар.
Балаларҙы икәүләшеп баҫтыра башлайҙар.
Алып барыусы. Ярамай! Ярамай! Был бит шыршы байрамы, дуҫлыҡ байрамы. (Таҡмаҡ әйтә). Бейетәбеҙ, бейетәбеҙ,
Ҡуян Ҡәһ-ҡәһә менән Ҡәһ-ҡарһылыуға йүгертеп кишер тоттора.
Алып барыусы. Балалар, былар ысын Ҡыш бабай менән Ҡарһылыу булманылар бит.
Ҡуян. Әйҙәгеҙ, батырҙарыбыҙҙы саҡырайыҡ.
Балалар. Аҡъял батыр! Әбйәлил!
Аҡъял батыр, Әбйәлил. Һаумыһығыҙ, балалар! Һаумыһығыҙ, атай-әсәйҙәр! Һаумы, о-о-о, Убырлы инәй! Һаумы, Ҡәһ-ҡәһә!
Балалар. Һаумыһығыҙ, батырҙар!
Әбйәлил. Бында ниндәй тауыш, сыр-сыу?
Ҡәһ-ҡәһә. Мин… мин.. ней…теге Яңы йылда… ней маскарад, тип ней…ней Ҡарһылыу булып кейенгәйнем… Ҡош-ҡорттарҙы яратам шул…ифрат.
Убырлы ҡарсыҡ. Эйе, мин дә. Шул балалар бүләктәре күбәйеп, күстәнәс-кәнфиттәре артып китһә-нитһә, тештәре һыҙлап интекмәһендәр, тип уларҙы ҡайғыртып йөрөгән баш инде. Үҙемдең ауыҙымда бына ике генә тешем бар әле, шулай ҙа.
Аҡъял батыр. Ишетһен ҡолағығыҙ,
Әбйәлил (ҙур арҡанын күрһәтеп). Батырҙар иҫән сағында
Алып барыусы. Балалар, әйҙәгеҙ үҙебеҙҙең ысын Ҡыш бабайыбыҙҙы саҡырайыҡ.
Аҡъял батыр. Ҡыш бабай тиҙерәк килеп етһен өсөн сәсәндәр ярышы ойошторайыҡ.
Әбйәлил. Эйе шул. Быйылғы йылды республикабыҙ йылы тип әйтһәк тә була. Аҡмуллалай сәсәндәр бармы икән арағыҙҙа?
Ҡәһ-ҡәһә. Һөйләйһегеҙ тағы. Ҡайҙан булһын ул сәсәнлек! Ҡыш бабайығыҙ ҙа килмәйәсәк. Бына күреп тороғоҙ. Йә, әйтегеҙ әле, «Иң әүәл кәрәк нәмә»?
Беренсе бала. Иң әүәл кәрәк нәмә – иман, тигән.
Әхирәт эштәренә инан, тигән.
«Хоҙай, кисер!» – тигән менән эш бөтмәйҙер,
«Иман шарты»н өйрәнмәһә – Иван, тигән.
Ҡәһ-ҡәһә. Икенсе ҡиммәт нәмә –…
Икенсе бала. ... – күңел, тигән,
Күңеле боҙоҡ әҙәмдән төңөл, тигән.
Боҙоҡҡа ер өҫтөнән аҫты артыҡ,
Булмаһа күңел таҙа – күмел, тигән.
Ҡәһ-ҡәһә. Өсөнсө ҡиммәт нәмә... –
Өсөнсө бала. …– аҡыл, тигән,
Аҡылһыҙҙа тәүфиҡ яғы таҡыр, тигән,
Аҙ эшкә асыуланып, динен боҙор,
Иманын көфөрлөккә һатыр, тигән.
Дүртенсе бала. Дүртенсе ҡиммәт нәмә – шөкөр, тигән,
Ниғмәткә шөкөрһөҙлөк – көфөр, тигән,
Ятҡан ерҙән: «Хоҙай, кисер» тигән – хурлыҡ,
Сәбәп эҙләп, төҙ юл менән йүгер, тигән.
Бишенсе бала. Бишенсе ҡиммәт нәмә – әҙәп, тигән
Әҙәп тигән мөхәббәткә сәбәп, тигән.
Көфөрлөк әҙәплелә тормағандай,
Әҙәпһеҙҙә иман тотоу ғәжәп, тигән.
Алтынсы бала. Алтынсы ҡиммәт нәмә – сабыр, тигән,
Сабыр кеше моратын табыр, тигән.
Һәр эштә сабырһыҙҙың төбө – хурлыҡ,
Сабырһыҙлыҡ башҡа бәлә һалыр, тигән.
Етенсе бала. Етенсе ҡиммәт нәмә – ихлас, тигән,
Ихласһыҙҙың эше ҡабул булмаҫ, тигән.
Аҡыллылар ошо һүҙҙе белһә кәрәк:
Иман, аҡыл, әҙәп, ихлас – юлдаш тигән.
Аҡъял батыр. Һай афарин, балалар! Бар икән әле сәсәндең тоҡомдары, ҡоромаған халыҡ тамырҙары!
Ҡыш бабай. Һаумыһығыҙ, балалар! Һаумыһығыҙ, сәсәндәр! Һаумыһығыҙ, батырҙар! Һаумыһығыҙ, ата-әсәләр! Һаумы, Убырлы ҡорҙаш!
Балалар бергә. Хуш киләһең, олатай! Һаумы, һаумы, Ҡыш бабай!
Алып барыусы. Олатай, бик һуңлап киттең бит әле.
Ҡыш бабай. Аҡ толпарыма атланып
Кәзә. Әй, олатай, алдаған бит һине Ҡәһ-ҡәһә. Аллаға шөкөр, үҙем дә, бәрәскәйҙәрем дә иҫән-һауҙар, байрам итеп ятабыҙ.
Ҡыш бабай. Мин шат, мин шат. Балалар, ә минең ейәнсәрем Ҡарһылыу килеп етмәнеме ни әле? Ул бит алтын тояҡ күк боланға ултырып, күптән юлға сыҡҡайны. Ни хәл булды икән? Яуыздарға осрап, бәлә-ҡаза тейә күрмәһен.
Ҡәһ-ҡәһә. Әһ-һә-һә, әһ-һә-һә,
Убырлы ҡарсыҡ. Ерҙә дуҫлыҡ булмаһын!
Ҡәһ-ҡәһә. Мин тик үҙем, бер үҙем
Убырлы ҡарсыҡ. Шашмай тор әле, мине ҡайҙа ҡуяһың!
Ҡурҡмамын һис, мин бит Убыр!
Аҡъял батыр. Балалар, быларҙың яһиллығына ҡаршы бик ҙур көс бар, ул – дуҫлыҡ, берҙәмлек, тоғролоҡ.
Алып барыусы. Әйҙәгеҙ , балалар, дуҫлыҡ турында йырҙар йырлап алайыҡ әле. Моғайын, яуыз көстәрҙе еңә алырбыҙ ул.
«Бергә» бейейек йыры башҡарыла. (Р. Ниғмәтуллин һүҙҙәре, Д. Хәсәншин көйө)
Тып-тып-тып, тып-тып-тып!
Балалар. Һаумы, һаумы, Ҡарһылыу!
Барса халыҡ. Һаумы Ҡарһылыу!
Ҡарһылыу. Һаумыһығыҙ, дуҫтар, туғандар! Һаумы, олатай! Һаумы, Ҡәһ-ҡәһә олатай! Һаумы, Убырлы өләсәй! Байрамға килә ятҡанда ни хикмәт менәндер таш һымаҡ ҡаттым да ҡалдымсы! Алға ла атлай алмайым, артҡа ла сигенеп булмай. Ҡар бөртөктәрем дә әллә ҡайҙа юҡ булды ла ҡуйҙыларсы! Шунан алыҫтан «Дуҫлыҡ, дуҫлыҡ, дуҫлыҡ», тигән ауаз яңғырап, йылы, рәхәт булып йомшарҙым да күк боланым менән елеп килеп тә еттем.
Ҡыш бабай. Әләйһәң, тағы ла дуҫлыҡ тураһында шиғыр-йырҙар башҡарығыҙ әле, балалар, ейәнсәремә тағы ла рәхәтерәк булһын.
Алып барыусы. Әйҙә, олатай, ейәнсәрең менән бергә үҙең дә бергә баҫ әле, күңелдәрең ас әле.
Күмәк йыр. Шыршы тирәләй.
(Фәрзәнә Ғөбәйҙуллина һүҙҙәре, Айһылыу Сәлмәнова көйө,
Ҡыш бабай ҙа, Ҡарһылыу ҙа
Бәхет, ырыҫ, шатлыҡ теләп
Ҡарһылыу. Олатай, ә ниңә шыршыбыҙ һаман тоҡанмаған ул?
Ҡыш бабай. Әйҙәгеҙ, күмәкләшеп бейеһәк, дуҫлыҡ ялҡыны үҙенән-үҙе тоҡандырыр беҙҙең шыршыҡайыбыҙҙы.
Балалар бейей башлау менән шыршыла уттар тоҡана. «Шыршыҡай» йыры башҡарыла.
(Ш. Биҡҡол һүҙәре, Н. Ғәлиев көйө)
Сусҡа (мырҡылдап илай). Миңә китергә кәрәк,
Ҡыш бабай. Эй, Дуңғыҙҡайым! Һин ифрат та бәхетле! Һинең йылда күпме изге эштәр эшләнде. Яңы республика башлығы һайланды, күпме мәктәптәр һалынды, юлдар төҙөкләндерелде, яңы фатирҙарҙа күпме ғаиләләр өй ҡотланы, сабыйҙар донъяға килде, Республикабыҙҙың 100 йыллығы. Бөйөк шағирыбыҙ Мостай Кәримдең, Зәйнәб Биишева исемендәге «Китап» нәшриәтенең юбилей йылы – шул үҙе бәхет түгелме ни!?
Сусҡа. Ысынлап та, бик бәхетлемен икән шул. Тик…тик, һеҙҙең менән бер генә лә айырылышҡым килмәй ҙә.
Ҡарһылыу. Рәнйештәрең ҡасыр йөрәгеңә
Бар донъяға етер һөйөү тулһа.
Мин – бәхетле! – тиеп сал бөркөттәй
Тормош ҡаяһынан ҡарап торһаң.
Ҡояш кеүек ҡайнар бәхетеңдең
Эҫелеген күңелеңдә тойһаң…
Сусҡа. Аңланым, барыһын да аңланым, хушығыҙ! Ун ике йылдан мин тағы ла килермен әле һеҙгә яңы бәхет-шатлыҡтар менән! (Китә.)
Алыҫтан Сысҡан сыйылдағаны ишетелә.
Алып барыусы. Сусҡа йылы менән хушлаштыҡ,
Сысҡан. Һаумыһығыҙ, балалар!
Ҡыш бабай (уны күтәреп ала). Һаумы, һаумы шуҡ малай, ифрат етеҙһең ҡалай! Һинең менән ергә именлек килһен! Шатлыҡ-бәхеттәр, изге теләктәр тормошҡа ашһын! Төклө аяғың менән!
Балалар. Һаумы, һаумы, Яңы йыл – Сысҡан йылы! Дуҫлыҡ, туғанлыҡ йылы!
Ҡарһылыу. Олатай, ә күстәнәстәребеҙҙе онота яҙғанбыҙ ҙаһа.
Ҡыш бабай. Әй, әттәгенәһе! (Сәпәкәй итә.) Айыу туғандар, индерегеҙ әле минең һандығымды, күстей-бүләктәрем күп.
Убырлы ҡарсыҡ, Ҡәһ-ҡәһә. Ә беҙгә бармы?
Ҡыш бабай. Әлбиттә, бар. Шыршы байрамында бер кем дә бүләкһеҙ ҡалмаҫ.(Бүләктәр тарата.)
Алып барыусы. Яңы йылдың төнгө табынында
Беҙ ярата торған уртаҡ моңдо
Эстән генә, эстән көйләнем.
Ҡарһылыу. Иҫке йылдан өмөттәрҙе алдыҡ,
Беҙ бәхетле туған илебеҙҙә,
Беҙ бәхетле тоғро дуҫ барҙа.
Алып барыусы. Әйҙәгеҙ, балалар, тағы ла бер йырлап алайыҡ әле.
Бүре (кәзәне вальсҡа саҡыра).
Барыһы ла йырлай. Наҙлы ҡулдарың
(Сценарийҙа М. Аҡмулла, Ф. Туғыҙбаева, М. Хисамова, Л. Һаҡмар, Ш. Биҡҡол, Р. Ниғмәтуллин, К. Кинйәбулатова, Ф. Ғөбәйҙуллина шиғырҙары һәм башҡорт халыҡ әкиәттәре ҡулланылды.)