+12 °С
Ямғыр
Бөтә яңылыҡтар
Сәсмәүер
21 Май 2019, 23:07
Тәхиәт
Ринат
КАМАЛ
Кµрºшсе
Жиžанур Йомаƒужинƒа
Повесть
Ауылƒа šайтšайным.
ª‰ен артына сыƒып, šаштаššа к‰тºрелдем, бала саš э´´ºрен яœырттым.
Алы¾та šалƒан йылдар
хºтирºžен терге´еп, лауылдаš апай урамды яœƒырата:
– Тºхиºт! ªйттем,
ауы´ыœа алма тип…
К‰рше апай теленº к‰негеп
бµткºнбе´ инде: ул тµймºнºн
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> – дµйº, энºнºн б‰рºнº
яžай… Šапšа алдында ярžыƒан ат тора, дилбегº осо ер´º žµйрºлº.
BE">
– Тºхиºт, ºйттем… Аты
šасып šайтšан, ‰´е юš!
Таƒы «Тºхиºт». Башым
žы´лап китº, ºйтерžеœ, мейемде йºшен уты телº.
I
– Тºхиºт! Тºхиºт килº!
Бµтº ауыл к‰тºрелº, барыžы
тº´рºžенº šаплана.
Тºхиºт исемле ярым
º´ºм, ярым йыртšыс – šорƒандарыƒы´´ы тµшµрµгµ´, мµрйºлºреге´´е šаплаƒы´! Ул
иблис, ишегеге´ бикле булžа
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> – тº´рºнºн, тº´рºге´
томаланžа, мµрйºнºн тµшµр. Иблисме, мºскºйме? Тºне йµнтº¾, к‰´´ºре – кеше
к‰´´ºре, аяšтары ла º´ºмсº, šулдары ƒына маймылдыšы ке‰ек ергºсº етеп тора.
Тайыш табанлы, šабырƒаžы менºн йµрµй…
– Тº-хи-ºт!
Ауылдыœ а¾ты-µ¾кµ
килº, бала-саƒа šаса, šарсыš-šорсоš šапšаларын яба. Бары бер нºмºнºн дº
µркмº‰се, žºр нºмºнºн šы´ыš табыусы малай-шалай ƒына ауыл осона Тºхиºтте
к‰рергº саба.
Ауылда – тамаша, ауыл
осонда сынйырƒа бºйлºнгºн тере айыу´ы к‰рžºтºлºр!
Тºхиºт Оло урамды
имен-аман ‰тте. Магазинƒа еткºнсе иƒтибар ите‰се булманы.
Диуана ян-яƒына
аœшайып-аœшайып šаранды, šайžы бер µй´ºр šаршыžында о´аšлап тор´о. Тыšрыšта малай-шалай
к‰ренмºне. Шулар´ан айбана, Мºƒ´ºнгº килгºн žайын улар шау-шыу šуптара. Диуана
магазинƒа етеп, кºнфит-ма´ар алыр ´а… Таƒы К‰л яš урамын, µлºсºžе Йºнифº µйµн
к‰рер…
Оло кирза итек, г‰йº,
барса урамды яœƒырата: тап-топ… Ер ´º туœ, итек тº туœ, бары žантый žи´мºй. Šулында
бейºлºйе лº юš, ялан šул
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">, ялан аяš, муйыны асыš…
¤¾тµндºге кµпµžµн šышын да, йºйен дº žалмай.
Тºхиºт, Тºхиºт – сумар
баш,
Тºхиºт, Тºхиºт – šушар
баш.
Šайžы бере: «Тºхиºт,
Тºхиºт – суйын баш», – тип тº ебºрº. Малай´ар кºмит šора, мº´ºк таба, º уƒа
ирмºк т‰гел: ул ‰´ ыœƒайына йµрµй, ‰´ эше менºн мºшƒ‰л.
Кµпµžµнµœ бер ке¾ºžе тишек,
икенсеžе – бµтµн. Бµтµнµžµндº –
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">теләнселәп йыйƒан аšса… Шуƒа уœ šулы
– гел уœ ке¾ºžендº, žулы о´он булып, тубыƒына тиклем тµшµп тора. Тиге´ ер´º
žµрлµгº, тик
mso-ansi-language:BE">томалға
"NewtonITT","serif""> кµлµп šуя. Кµлžº, уртында ике б‰ре теше ыржая. Ысынлап
та, ауылда
mso-ansi-language:BE">“Тºхиºттº
йыртšыс šаны, йыртšыс кµсµ бар
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">” тип žµйлºй´ºр.
Асыуланžа, йµ´µ
салшая, к‰´´ºре аšая, эйºге маймылдыšы žымаš алƒа сыƒа.
Магазин šашында
µлкºндºр´е к‰реп, Тºхиºт тынысланды: улар уƒа теймºй, улар µсµн Тºхиºт был
донъяла бар ни, юš ни. Ул ололар менºн килешеп йºшºй. Бигерºк тº šарт-šоро, šарсыš-šорсоš
игелекле: йº кµмµш, йº баšыр аšса йомдоралар, «Хºйер-са´аšа» ти´ºр, «ºрипкº
сауап була…»
mso-ansi-language:BE">.
‡´´ºре белгºн доƒаларын уšып šуялар. Б‰тºн ир-ат эшлºп аšса таба, тир тамы´а:
ªсхºттºр кµтµ‰ кµтº, Тимерƒºзи машина йµрµтº, Зµлфиº апай žыйыр žауа, º Тºхиºт
– азат šош… Šаранай´ар уныœ хаšында бер ер´º, бер к‰ктº йºшºй тип тº žµйлºй´ºр:
имеш, Тºхиºт ярым º´ºм, ярым šош… ªллº к‰ккº, ºллº урман артына к‰сº… Кем белº,
кем к‰ргºн? Бºлки, ул ендºр йº б‰ре нº¾еленºндер? Šа´ау тештºре лº бар! Эйе,
Тºхиºт ƒº´ºти бºндº т‰гел – быныžы ра¾, ул иблис йº ен улы булыуы ихтимал. Йº
ул к‰ктºн тµшкºндер, кешелºр араžында яœылыштан ƒына йµрµп яталыр? Šиºфºтенº
šараƒы´! Йºнифº šарсыš ейºне, ти´ºр… Йºнифº šарсыš к‰птºн вафат бит инде.
Тºхиºт – Šаранай ауылында ят бауыр, уны Мºƒ´ºндº тыуƒан, К‰л яš урамда ‰¾кºн,
ти´ºр. Таƒы мºƒ´ºндºр ´º уны ‰´´ºренекенº žанамай. Бºлки, ул сиƒан улылыр?
Žантый´ы Šаранайƒа сиƒан таборы ташлап киткºндер… Тºхиºт тº, шулар нº¾еленº
тартып, žоранырƒа ярата: усын žона ла šата, йºнºžе, мºхр‰мгº астан ‰лмº¾кº
биреге´! Башšортта телºнселº‰ тигºндеœ булƒаны юš, º сиƒандар нºš шулай донъя
кµтº. Улар бала саƒынан телºнселºп, урлашырƒа µйрºнº… Улай тиžºœ, Тºхиºт
кешенеœ энºžенº лº теймº¾, žорамай тµймºžен дº алма¾ – ниндºй тоšомдан был йºн
эйºžе? Б‰ре балаžы… Бºлки, б‰релºр º´ºмдºргº балаžын ташлап киткºндер?
Šы´ƒылт йµ´µн ерºн
žаšал ба¾šан, тºне šалтырай. Šып-šы´ыл уста – кµмµш аšсалар!
– Кºн-фит!
– Лампасыймы, žоро
мендºрме? – тип белешº žатыусы.
– Мен-дºр! – Тауышы
ºллº кеше µнµ, ºллº айыу кµркµлдº‰е? – Мен-дºр! – Ауы´ында – ике б‰ре теше,
кµмµштºре и´ºнгº šойола. Кешелºр ситкº тайшана, и¾ºр тубыšланып аšса с‰плºй,
сиратта шау-шыу.
– Шаšай´ы кµтµп, ярты
кµн ‰тº…
– Ярай, µндºшмº! –
Б‰тºндºр бисºне тыя.
– Кºрºсингº BE">филтә
бармы?
– Туšта, мынау´ы
‰ткºрºйем дº! – Žатыусы кµтº, сират Тºхиºтте к‰´ºтº. Сират аяƒы а¾тында –
сабыймы, имºнес януармы.
Ниžайºт, сират šотола.
Теге кºнфитен усына йомƒан килеш, абына-žµрлµгº урам уртаžынан µ¾тµрµлº.
– Тº-хи-ºт! Тºхиºт
килº!
Šай´ан пºй´ºBE"> булды
был эт малай´ар, šай´ан эт µйµрµ?
– Тº-хи-ºт!
Йºнºžе, сабый´ар´ы
йºшереге´, šапšаны ябыƒы´, µйµгµ´´µ биклºге´ – ауылды йыртšыс ба¾а!
B8TNR">
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Тº-хи-ºт!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Ауыл ту´а, баш т‰бºн килº
донъялары. Бары тикторма¾, ендеœ ‰´енºн дº µркмº¾, иблисенºн дº айбанма¾
малай-шалай ƒына Тºхиºт артынан эйºрº. К‰´ šырыйы менºн булžа ла тамаша итергº,
бер µн булžа ла šатырƒа, ƒифриткº бер таш булžа ла тºмергº!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Был мºхшºр´ºн йыртšыс Тºхиºт ‰´е
лº šаушап тµшº, йµрºген усына йома, кºнфитен т‰шенº šы¾а – йºžºтерºк, йºžºтерºк
тайырƒа, йºžºтерºк Мºƒ´ºндºн табанды ялтыратырƒа! Имен-аман саšта šотолорƒа был
µйµр´ºн! Барса ауыл ба¾тыра тµшкºн! Кºнфитен таларƒа уйлай´ар!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">ифрит й‰нлºп атлай ´а, º´ºмсº
й‰герº лº белмºй. Атлау тигºне – žµрлµгµ‰, й‰гере‰ тигºне – көнгәрә žымаš žикерºнлº‰.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Тºхиºт – сумар баш,
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Тºхиºт – šушар баш.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Ха-ха! – тип ‰керº шатун,
малай-шалай борсаšтай ситкº žибелº... Эйелеп таш элºктерº, шунда усындаƒы кºнфите
батšаššа сºселº... Žантый, ‰кереп, šалšына, усында – балсыššа буталƒан кºнфит!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Šара яу артšа сигенº, ƒифрит –
бер ‰´е! ¤йµр тырым-тыраƒай, šайžы šай´а бо¾а, кем – ситºн ышыƒына!.. ифрит еœде!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Золом залим тыу´ыра, яман ‰рнºк
шеш ке‰ек а´а, ары тарала; ƒифриттºн к‰рмºксе малай´ар ´а ташšа йºбешº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Тºхиºт – ºкиºт!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Тºхиºт, кºнфит бир!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Ыштаныœ йыртыš, артың ярыš!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Эт ише ябырылалар, эт žымаš žµслºтеп
šуйƒанžыœмы?
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Таш тубы ƒифрит µ¾тµнº яуа.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Тºхиºт – сиƒан! Тºхиºт –
иблис...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Малай´ар Тºхиºтте ауылдан сыƒып
киткºнсе µтº¾лºй. Хºс тº бºй´ºге эттºр: ояžынан ырƒылалар ´а сыƒалар, ƒифриткº
йомолалар ´а таƒы кире сигенºлºр.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Тºхиºт тыуƒан ауылына т‰гел, º
эт ояžына юлыššан, меœ žµж‰мде кире šаƒып, Šаранайƒа šайтып бара. Ниге´ен к‰р´е,
магазинƒа тей´е. Šан илатып šайтаралар. Мºƒ´ºндº лº – шул, Šаранай´а ла яратмай´ар.
ºрип-ƒµрºбº, и¾ºр šай´а ла žыймай шул.
B8TNR;mso-ansi-language:TT">II
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Бºхет илен аœы шулай žынландыра.
Имеш, ªй ярына аš пароход туšтаƒан. Трап буйлап атаžы тµшº. Капитан:
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Улым, диœге´´º йµ´ºм. Унда –
аšсарлаšтар, дельфиндар! Кµймº, µлºсºйеœде тыœла, о´аšламай šайтып, žине ‰´ем менºн алып китермен!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Таƒы икенсе картина. Имеш, атаžы
µлºсºžе Йºнифº менºн žµйлºшº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Инºй, Рºйфº šайтманымы?
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Юš.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Инºй, žин Тºхиºткº к‰´-šолаš
бул, мин диœге´гº китºм.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Ауырыйым. Бер-бер хºл булžа,
Šаранайƒа Жº‰ирºгº илтермен инде улымды.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Сабый и¾ белгºндºн Šаранай´а Жº‰ирº
µлºсºžендº йºшºй ине. «Йºнифº µлºсºйеœдең, ауыр тупраƒы еœел булžын, ярай, ‰´емº
ул булырžыœ», – тип йыуатты уны šарсыš.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">ª Тºхиºттеœ хыялы диœге´´º,
атаžы Хµснулла янында. Ул йыш šына атаžы менºн šосаšлаша, žµйлºшº, а´аš ªй´º аš
пароход šаршылай.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Трапта – атаžы Хµснулла. Бºхет,
Тºхиºт сºпºкºй итº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Атай!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Улым!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Мин žине кµн дº, кµн дº кµтºм...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Мин šайтырмын!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">ªй ярына бара, атаžын кµтº.
Атаžы šайтžа, ºкºмºт байрам буласаš. Кµн ап-ая´... ªй´º – аš пароход... Кешелºр,
бала-саƒа й‰герешº... Атаžы ла аš пароход ише аšтан ƒына... Йылмая.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Тºхиºттеœ к‰´´ºренº йºш тула.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">...Таƒы хыялына тарый.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Атаžы – капитан, диœге´´º йµ´º,
малай – палубала.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Зºœгºр даръя. Йырлай, уйнай, сºпºкºй
итº Диœге´бикº. Žин бойоƒа белмºйžеœ, žин – мºœгелек саƒылышы, даръя. Баш эймº¾
бисº: бµтºžе лº žинеœ šарыныœда, žин буй бирмºйžеœ, йµ´ сирытмайžыœ. Ер йµ´µндºге
хакимº. Йºн эйºлºренеœ хыялы, баш эймº¾ рух, азатлыš иле.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Кµн ая´´а, к‰ктºр žилдº бейек кµмбº´
а¾тында сабый балалай и´рºйžеœ, дауыл šупžа, аждаžаƒа º‰ерелºžеœ, йºнеœ
šу´ƒала: кºмºлºр´е т‰œкºрºžеœ, караптар´ы ау´араžыœ... Диœге´бикº, ике ата балаžы,
дауыл менºн илаž šоло. Тºхиºт балаšай ´а žинеœ ишеœ бит, Хо´ай менºн Иблис атаžынан
яралƒан. Шуƒа, Диœге´бикº, холоšтарыƒы´ ´а, булмыштарыƒы´ ´а бер иштºн.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Сºлºм žиœº, Диœге´бикº, ишеœдºн!
Šос уны!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Диœге´бикº, я´ылып, таƒы тµпкµлгº
китº, º ише – Тºхиºт моœžоу яр башында тороп šала.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">О´аš йылдар буйы Тºхиºт шул кµндµ
кµтµп йºшºне, ªй´ºге осрашыу´ы ºллº нисº тµр´º žынландыр´ы. Я´´ар етžº, šаƒы´
пароходтар яžап ала, шулар´ы эйºргº
mso-hansi-font-family:NewtonITT;mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:
TT;mso-char-type:symbol;mso-symbol-font-family:Symbol">*
B8TNR;mso-ansi-language:TT"> ебºрº. Тºхиºт армадаžы эйºр´ºн йылƒаƒа тµшº, Тºхиºт
‰´е яр башынан караптарын к‰´ºтº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Берº‰ менºн šатышмай, кµндºр
буйы яр башында шул šаƒы´ караптары менºн була. Ашауын да, µлºсºžен дº, ауылын
да онота. Б‰тºн малай´ар менºн уйнамай, улар ыœƒайына йµрµмºй. Ул, имеш, атаžы žымаš
– капитан.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Žыу буйын šы´ыр´ы, тау башын
ураны. Яр´а аунай, шунда к‰бºлºктºр менºн ба¾тырыша, бµжºктºр к‰´ºтº – ƒºжºйеп
тамаша. Йºшел си´ºм, йºннºт. Йылƒала балыš šарпый, к‰ктº – šарлуƒастар, žауала
е´ шµœгµр´ºй ауаз žºленеп тора.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Хыял илендº йºшºй малай. Ауаздар´ы
тыœлай, кµй´ºр´е ота. И¾žе´, ‰´ алдына žµйлºнº, тик томалдан кµлµп ебºрº. Сºскº
таждарын µ´µп бµткºс, сиœерткº аулай, шунан žыуƒа таш тºмей.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Šултыšтаƒы šаƒы´ караптарын
шулай таш атып батырып бµтµрº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Я´´ар ‰тº, ялан шау сºскºгº к‰мелº,
малай žаман йылƒала карап аƒы´а. ¤лºсºžе тыйып та šарай, šай´а... Тау битлº‰ен šы´ыра,
‰´ алдына япа-яœƒы´ы...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Диуана šасан Šаранай´а йºшºй
башлаƒанын да хºтерлºмºй. Жº‰ирº µлºсºžе я´мышына зарланƒанда, Тºхиºтте орошšанда
шулай žµйлºнº: «Бала хаšы, тинелºр, šурšтым, кµсµм етмº¾, тинем. Йыртšыс Хµснулла
šаны, тинелºр, º ‰´ šы´ым Рºйфºне šай´а šуяžыœ? Рºйфº гонаž šылды, сабыйын
ташлап, йºžºннºм тишегенº олаšты... Ай Алла, йº Йºнифº šо´аƒый йºшºмºне – йºшºžº,
былай ы´алама¾ инем».
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Жº‰ирº šарсыš йµнµн илºй, ‰´
алдына žµйлºнº; йµн осона ла сыƒа алмай, хºбºре ахырына ла етмºй. ª Тºхиºт
хайуан ише башын сайšай, µндºшмºй. Яратып ºйткºнде, ‰´ итеп ºрлºгºнде белº, атаžы
– šай´а, º µлºсºžе – иœ яšыны. ¤лºсºžе – уныœ батшаžы, Šаранай´а бер´ºн-бер яšыны.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Башында уй´ар сыуала, башы хºс
– умарта к‰се. Мºƒ´ºнгº барƒайны, šыуалап šайтар´ылар. Хº´ер уны бµтº ер´ºн šыуалар,
ул šай´а ла – артыš йºн.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Бер генº юлы šала: ул хыялына
ашырƒа тейеш! Šаранай менºн Мºƒ´ºн араžында был донъянан айырыла. К‰к донъяžында
žин дº мин йµрµп ята. Фºрештºлºр, ендºр уны етºклºгºн. Был хºл бик žирºк була.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Бµгµн дº шул ƒºжºп хºл šабатланды.
Тºхиºт болоттар араžына сумды. Шунда ниндºй´ер šµ´рºт менºн яланƒас тау´ар араžына
тµштµ. Бейек-бейек šаялар, ‰лºн дº, аƒас º¾ºре лº юš, бары таш ярыƒынан э¾е žыу
žарҡый. Бара бирžº, žалšын шишмºгº юлыšты. Žыуы теште šамаштырырлыš. Арыраš таƒы
– žыу. Унан муйыл тºме итә.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Žайƒауылдар Тºхиºтте ары илтº.
Ят ер´ºр, яланƒас тау´ар, э¾е žыу´ан быу к‰тºрелº. Башы ºйлºнеп китте: ян-яšта
– тау´ар, º ул – šа´ан эсендº. Табанындаƒы яраžы уœалды ла šуй´ы, битендºге
шырыштары шымар´ы. ªžº, шул žыу´ан икºн! Шифа žыу ºллº нисº йºшкº йºшºртº, уны ºкиºт
батыры яžай.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Текº битлº‰´º – Баш Иблис тºхете!
Тºхиºттеœ žулышы быуылды, йµрºге лº йыш-йыш тибº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Бирешмº, Иблис žине Ер´ºн ‰´е
саšыртты, – ти´ºр žайƒауылдар.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">«Бºй», – тигºнгº žи¾кºнеп
китте, šаршыžында ƒифритмы, аждаžамы: к‰´´ºре урынында тºрºн соšор, башы –
туп-т‰œºрºк таш, º žаšалы žап-žары бµ´рº. Алтын тµ¾µндº.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– ...ниндºй кµнгº тµшµр´µлºр бºндºлºр
минеœ затымды! К‰реге´: бе´´еœ тоšом ас, ялланƒас, тµ¾µ šасšан! Бºндºлºр ер´º
нишлºткºн минеœ нº¾елемде! Хо´ай... Ниндºй нº¾ел, ниндºй батша? Ваš, яман, ямаš
º´ºмдºр, º Хо´ай´ары...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">К‰´гº бер к‰ренеп, бер юƒалып šуйƒан
ƒифрит о´аš žµйлºне. А´аš дауыл šупты, Тºхиºттеœ šолаƒы тоноп тор´о, телдºрен аœламаны.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Атайыœды бºндºлºр нишлºтте,
улым? Ер´º уƒа Хµснулла тип исем таššайнылар, а´аš сихырлап šуй´ылар. Белºм, ‰´е
лº ƒºйепле, ‰´е иманынан я´´ы.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Атайым Хµснулла... – тип
килеште Тºхиºт тотлоƒа-тотлоƒа. – Ул хº´ер диœге´´º...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Атайыœды ‰лтер´елºрме?
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Юš.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– И¾ºр, бер ни ´º белмºй.
Кешелºр яман, иблистºн дº яуызыраš. Белºм, тормоштары ауыр, интегеп йºшºй´ºр,
башлыšтары хµрт. Баштары ялƒан идеалдар менºн тулƒан. ¤йµгµ´гº žыу ‰тºме?
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Т‰бºžе тишек, µлºсºйем ямƒыр´а
тас šуя...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Нишана, Хо´ай Тºƒºлº ºйлºнгºн
žайын ямƒыр яу´ыра, бºндº баштарына мºшºšºт µйº. ª кешелºр уны игелек šыла,
ашлыš ‰¾терº тип уйлай. Ашарыƒы´ƒа бармы? К‰рºм, µ¾тµœ – ºлºм-žºлºм, силсº‰итеге´
šарамай.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Булƒан кµндº бар, булмаƒанда...
Бºрºœге бешерºбе´, µлºсºйем žµт менºн šатыš туšый, елºк šаƒы šоя.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Патриархальщина! – Иблис šы´´ы.
– Žаман Хо´ай бºндºлºр´е šараœƒылыšта, аслыšта тота, идеология ишектºрен асмай,
илдºр´е, халыšтар´ы айыра, диндар´ар´ы, дºžри´ºр´е б‰лº. Уф! – Иблис башын
тотто. – ª´ºм тип тº, иблистºрем тип тº йºнем šарай´ы. Хо´ай šулы а¾тында šалƒан
йºн эйºлºре бºхет к‰рмºй, минžе´ камиллаша алмай, – Хо´ай ƒºйепле: ул айыр´ы
мине донъялаƒы йºн эйºžенеœ яртыžынан! Имеш, ул º´ºмде иманƒа, º´ºпкº к‰ндерº,
ер´º тиге´лек šора, хµрлµк, ирек урынлаштыра – šай´а ул вºƒº´ºлºре, ул яšты
тормош, коммунизм тигºндºре? ªллº žе´гº
капитализм, феодализм арыуыраšмы?
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">Иблис šабат šунаƒына боролдо.
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Балам, žине мºктºбеœдºн šыуƒандар
тип ишеттем... Хµснулла ла ата-инº ºйткºнен ек к‰рмºне...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Мºктºпкº йµрµмºйем...
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Башта яšшы уšыƒанžыœ икºн, ƒорурландым:
žине º´ºм илендº т‰рº булырžыœ тип µмµтлºндем, º žине žантый, шаƒир, ти´ºр...
Ишетºžеге´ме? – Иблис ярандарына екер´е: – Теркºп барыƒы´!
none">
mso-bidi-font-family:B8TNR;mso-ansi-language:TT">– Былай шиƒыр тыœларƒа
яраталар, º шаƒир´ы ситкº тибºлºр. Уларƒа кºмит кºрºк.
none">
B8TNR">– Кºмит, тиžеœ, º…
none">
B8TNR">– Ят итºлºр! Хыялый кеше – кеше т‰гел. Бында йºшºргº рµхсºт итеге´!
none">
B8TNR">Иблис уйланƒандай ултыр´ы.
none">
B8TNR">– Žин ºле бµтº бурысыœды атšарып бµтмºнеœ: бе´гº Хо´ай´ыœ с‰бен к‰берºк
йыйырƒа, ƒалºм алдында гонаžын ныƒыраš и¾бат итергº кºрºк. Атайыœ улар´ыœ
сихырына биреште, бурысын ‰тºмºне, эшен žиœº šалдырып китте. Žин иблис затыœа
хыянат итмº¾žеœ, балам. – Шулай тине лº Иблис усын усšа žуšты, ‰´е шунд
B8TNR;mso-ansi-language:BE">а
"NewtonITT","serif";mso-bidi-font-family:B8TNR">уš к‰´´ºн юƒалды.
B8TNR;mso-ansi-language:BE">Әйләнә-тирәне
font-family:"NewtonITT","serif";mso-bidi-font-family:B8TNR"> томан ба¾ты, Тºхиºттеœ тºне
ауырай´ы, žµйºктºре шау´ырлап šойола башланы.
none">…Тºхиºт
к‰´´ºрен асšанда оло юл µ¾тµндº ята ине. Тор´о. Юлы о´он, бара ла бара, šайтып
етº алмай ´а šуя.
none">– Атай!
none">– Улым!
none">– Атай,
šайт…
none">
none">¤лºсºžе
йµн илºй, урынынан šымшанмаƒан да. Йµ´µ тыныс, ºйтерžеœ, бер ни ´º булмаƒан.
Эйе, ул донъя ауырлыƒын сабырлыƒы менºн еœº шул.
none">– Аƒи´е
биллº шайтан разим… Лº иллаžи илалла…
none">– ¤лºсºй,
шайтан-майтан, мин – шайтан балаžымы? Атайым?..
none">– Кемде
ºйтºžеœ, улым?
none">– Атайым
šайтманымы?
none">– Šайтžа,
к‰птºн šайтыр ине. Ул – иблис – иблис юлындалар…
none">– Юš!!! –
Диуана быуылып и´ºнгº šолай, йµ´µ салшая, ауы´ынан к‰бек китº.
none">Šарсыš
илºмžе´ ейºненеœ б‰ре тешенº šалаš šы¾тырып маташа, теге баш сайšай. Ахыр
šарсыš ƒифрит улыныœ иренен телеп ебºрº.
none">– А-а! –
Теге аšыра, шунда šарсыš šалаƒын šы¾тырып та µлгµрº.
none">Диуана
ƒырылдай. Шул арала тегеžе уны сырмап ташлай, ƒифриттеœ к‰´ алмалары тºгºрºп
китº. Был – быума µйºнºге.
EN-US">III
none">Уšытыусы
апай кейек šа´´ар, о´он энºле терпелºр, шаян тейендºр тураžында žµйлºй. Класс
šыуана, апай йылмая, малай´ар к‰´´ºрен йылтырата. Апай йылмайžа, малай´ыœ бар
кµйµнµстºре онотола.
none">ª кластаƒы
šы´´ар´ан Тºхиºткº иœ ныš оšшаƒаны Зµлхизº. Зµлхизº сµм šара сºсле, аš битле.
Хºс тº сºстºре майлап таралƒан, хºс тº бите шишмº žыуына ышšып-ышšып йыуылƒан.
Малай šы´´ыœ сºстºрен дº, битен дº ярата. Šасандыр ´ур, шыма ап-аš тышлы алма
к‰ргºйне – Зµлхизºнеœ дº бите шундай. ‡´е žиме´ генº, тºненº žырыšžаœ, рºхºт,
тºне йомшаš мендºр´ºй батып китº.
none">Тºхиºт
ƒ‰мерендº тº‰лºп ƒашиš булды. Зµлхизº уныœ беренсе žºм žуœƒы мµхºббºте ине.
none">Дºрес
ваšытында малай šы´ыšай´ы к‰´ºтеп ултыра, уныœ бµхтº, шыма итеп ‰теклºнгºн
юбкаžына, аš яƒаžына žоšлана. Зµлхизºнеœ сºсе žºр саš таралƒан, бантик таƒылƒан
була. Зµлхизº т‰œºрºк йµ´лµ, šалын иренле, тыƒы´ кº‰´ºле. Б‰тºн малай´ар ´а к‰´
атып ала уныœ яƒына, Тºхиºт быны žи´º.
none">Тºнºфес
ваšытында малай šы´´ыœ э¾е тºненº žырыƒып торƒаны бар. Уšытыусы апай тирºžенº
µймºгешºлºр, хºс тº šа´ бºпкºлºре, инº šа´ – Таžира апай. Тºхиºт Зµлхизº артына
ба¾а. Зµлхизºнеœ тºненºн, сºсенºн ºйтеп аœлатšыžы´ хуш е¾ килº. Тºне э¾е,
йомшаš. Берºй аулаšта, тºнºфестº к‰мºклºп шаярƒанда šы´´ы тоторƒа тырыша,
сºсенºн тартšан була, Зµлхизº шаян šаса. Тºхиºтте ул да яратамы икºн? Тºхиºт
ке‰ек тулšынланамы? Дºрестº Тºхиºт к‰´ šы¾žа, кµлº. Таžира апай менºн Тирмºн
тауына экскурсияƒа баралар. Тºхиºт гел Зµлхизº йºнºшенº ултыра, гел уныœ менºн
уйнарƒа тырыша. ªбºк уйнай´ар, Зµлхизº шºп й‰герº. Хатта малай ´а šыуып етº
алмай. Зµлхизº елдºй ете´, šойроƒон да тоттормай, º Тºхиºт бºлºкºй´ºн ауыр кº‰´ºле
булды. Таžира
mso-ansi-language:BE"> –
яƒымлы апай, Зµлхизº – сибºр šы´, малай шул яšты, киœ донъяла йºшºй, яšшы
кешелºр менºн šатыша. Жº‰ирº µлºсºžе šа´ бºпкºлºре šарарƒа, бы´ау´ы кµтµргº
šуша.
none">Тºхиºт
хº´ер башы-тояƒы менºн ƒашиš булыуын аœланы… ªлегºсº лº мºктºпкº уšытыусы
апай´ы, Зµлхизºне к‰рергº тип бар´ы. Кисен уšытыусы апай´ы žµйµндµрµргº тырышып
дºрес º´ерлºне, Таžира апай йылмайžа, к‰œеле тула. Бºхетле малай хыялында
и´рºй. ª Зµлхизº – уныœ žµйµклµžµ, малай аššош ке‰ек аšтан ƒына кейенгºн
Зµлхизºнеœ белºгенºн тота, т‰œºрºк буйлап йµрµтº. Зµлхизº – ƒорур, Тºхиºт –
шат. Улар – ƒашиš заттар…
EN-US">IV
none">Бишенсе
класта яœы уšытыусы килде. Тºхиºтте к‰рмºй ´º… Ирене šымтыулы, йµ´µ томžайƒан,
сырайы šараœƒы, балалар´ыœ баш ашаžынан šарай. Класс шымтая, уšыусылар с‰гº.
Тºхиºт мµлºйем уšытыусыžын žаƒынды. Бите ша´ра, тик матур, гел йылмая,
иœбашында žºр ваšыттаƒыса – дебет шºле. Малай ´а уныœ ыœƒайына йылмая. ª был
апай к‰´енº тура šарамай, µндºшžºœ дº, ишетмºмешкº žалыша. ¤¾тº‰енº, Тºхиºтте
к‰смºй šалƒан Са´рый менºн йºнºш ултыртып šуй´ы. Шунан žуœ башланды ла инде
Тºхиºттеœ бµтº бºлºлºре.
none">Са´рый –
малай´ар атаманы, Šаранай малай´арын этлеккº ул šоторта. Тºхиºтте батšаššа
батыр´ылар, битенº дегет žµрттµлºр.
none">Šаранай
малай´арына ниндºй´ер бер этлек уйлап сыƒарырƒа кºрºк. Са´рый шуны башлап
йµрµй. Тµнµн берº‰´еœ šапšаžын ситºнгº žµйºп китžендºрме, йº эскºмйºгº дегет
буяžындармы… Кетºктºн к‰кºй сºлдере‰´е эшкº лº žанамай´ар. Са´рый, малай´ар´ы
йыйып, šортсо šарттыœ кºбе¾тº баšсаžына тµшµргº šоторта, элгºре кµн тº´рºнºн
тµшµп, тимерлектºн šыпžыуыр, гайкалар урланылар… Ауылда Са´рый´ан аяу юš:
берº‰´е туšмай, берº‰´еœ аšсаžын талап ала. Келºткº борсаš сºлдерергº барырƒа ла
ул šотортто.
none">Келºт
и´ºнен а¾тан бºке менºн соšоп борсаš аƒы´алар. Йµрºк дµп-дµп, кладовщик Фºйр‰ш
килеп сыšмаžын! Šомаšтармы ни, а¾та д‰рт таƒанлап йµрµй´ºр.
none">Таƒы
келºткº, борсаššа йыйындылар. Žарай а¾тынан ‰теп булманы, ниге´ ныƒытылƒан, º
текмºлºр ƒºлºмºт бейек. Са´рый ке‰ектºр аптырап торамы – аша тµштµлºр, ваƒыраš
малай´ар ´а уларƒа эйºр´е.
none">Ихата
эсенºн борсаš žарайын ти´ таптылар. И´ºн а¾тына бо¾šас, Са´рый ƒали бºкеžен
сыƒар´ы.
none">– Шым!
none">Малай´ар
тындарын тота, бµтºžе лº к‰ндºм. Тºхиºт тº šºнºƒºт: Са´рый бµгµн ‰´´ºре менºн
эйºртте, Са´рый бµгµн мºрхºмºтле!
none">И´ºн
ярыƒынан борсаš аƒа башлаƒас, малай´ар´ыœ к‰´´ºре йылтыраны, žелºгºй´ºре аšты.
none">Малай´ар
шыбыр-шыбыр žµйлºште, тишекте тапсыš менºн бµтºштереп, тайыу яƒын šараны.
Борсаš žарайы а¾тынан сыƒып
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">та µлгµрмºнелºр,
«Фºйр‰ш!» тигºн бышылдау китте, малай´ар ян-яššа борсаš ише žибелде.
none">– Эй
šороƒор´ар! – Кладовщик Фºйр‰ш žуйыл к‰тºргºн. –Эй-й! – Šулдарын болƒап
килº, малай´ар текмºгº ябырылды.
none">Са´рый алдан
саба, кºзº žымаš текмºгº атланды: улмы инде žыр бирº, Фºйр‰шкº šойроš тоттора!
Текмºгº ‰рмºлºп маташыусы Тºхиºт елкºžенº ба¾ты ла аръяššа žикер´е, º Фºйр‰ш –
ярžыƒан януар – малай´ы аƒас šай
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ырылай текмºнºн žы´ырып
тµшµр´µ.
none">– Эт
балаžы, эттºн тыуƒан нºмºкºй! – Сºсºгºн ир šулƒа элºккºн бур´ы тµйº генº. – Эт,
эт! – И¾ен юйып и´º генº ‰лºнгº т‰шºлгºн малай´ы. – Колхоз борсаƒы кºрºк
булдымы? – Йыртšыс Фºйр‰ш малай´ы ‰лºнгº žу´ып žалып тапауын
белә,
сабаталай итеге менºн арšаžына, šабырƒаžына тибº.
none">Žуйырƒа була
бºйлºнгºн кейектºй тыпырсына малай, хатта Фºйр‰ш хәле
бөтөп
ситкº с‰ккºс тº, тартышып ятты ºле. А´аš тынды.
none">Шунда
šанžы´ ир башын тотто, йµ´µ аƒар´ы. Малай´ыœ ауы´ынан аš к‰бек китте, бите
салшай´ы – ни ºкºмºт?
none">Кладовщик
šурšышынан ситкº тайшанды, таƒы кире килде šорбаны янына. Малай аšтыƒы, башšа
бºлº! К‰тºреп алырƒа итте, кµсµ етмºне, таƒы ташлап китергº šурšты. Таныны:
Жº‰ирº šарсыšтыœ етем ейºне! Ата šа´´ай тирºžендº тапанды.
EN-US">V
none">Шул хºлдºн
žуœ Тºхиºт мºктºпкº барманы. Врачтар, šабырƒалары žынƒан, имгºнгºн, тине.
Тºхиºт кµмµрºйеœкеберºк šалды, šабырƒаžы менºн йµрµр булып китте. Барса донъя
с‰рºте ‰´гºр´е: ул уšыуƒа, кешелºргº, хатта Зµлхизºгº битараф затšа ºйлºнде.
Инде бер ни ´º šы´ыšžындырмай, кµнµ буйы аœšы-тиœке ба¾а.
none">Хº´ер ул
ти¾тер´ºренºн дº айырылды, кµн
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ө буйы япа-яœƒы´ы. ªй ярында
аунай, Бара
mso-ansi-language:BE">ҡтау,
Тирмºнтау битлº‰´ºрен šы´ыра. Сºƒºттºр буйы яр башында žыуƒа текºлеп ултыра. ¤
BE">ҙлµкžµ´
уй, бµткµžµ´ хыял… ªллº нимº хаšында уйлай, ºллº кемде хºтерлºргº тырыша? Žыу
аƒышы тынмай, тулšындар
mso-ansi-language:BE"> сµ
BE">мгµлдºр
хасил итº, таƒы юššа сыƒа. Тºхиºт тулšындар´ы к‰´ºтº, сµмгµлдºр ыœƒайына
µйµрµлº. Šайžы бер´º žыу´а šаƒы´ караптар йµ´´µрº. ‡лºндºр´е µ´гµлºй, шулар´ан
šыуыш šора, йºнºžе, šышын шунда йºшºй була.
none">Иптºштºренºн
айырылды, кешелºр´ºн дº туй´ы, Зµлхизºне лº к‰ргеžе килмºй. Башын žºлендерº лº,
šартлас шикелле, šулын арšаžына šуйып йµрµй. Бараšтауƒа к‰тºрелº, ауыл тирºлºп
‰тº, йыш šына Šаранай žа´ына барып сыƒа. Шунда šош-šорт, кейек – баш ºйлºнгес
донъя; диуана šы´ыš тамаша šыла. Сºƒºттºр ‰тº, šымшанмай. Žирºк-žаяš ƒº´ºт
буйынса Мºƒ´ºнгº барып урай.
none">Тºхиºт
кешелºргº ныš рºнйене. Žы´ланыуына, йºне ºрне‰енº т‰´мºй, žауаƒа ашты. Аš
болоттарƒа уралды, яланƒас тау´ар иленº барып сыšты. Бында ‰лºндºр ‰¾мºй,
сºскºлºр ´º к‰ренмºй, шºрº тау ярыšтарынан šайнар žыу´ар žарšа. Тºхиºт ‰´ен
тыуƒан µйµнº šайтšандай хис итте: žулыш алыуы еœелºй´е, аяƒы ‰´енºн-‰´е й‰герº,
йµрºге елкене‰е…
none">Иблис ата
сабый´ы žандыš таш µ¾тµндº šабул итте.
none">–
font-family:"NewtonITT","serif"">ª´ºм дº, º´ºмгº лº оšшамаƒан
BE">, – тинелºр žайƒауылдар
атаƒа.
none">– ª
BE">-ә,
был – теге иблисебе´´еœ Ер´ºге улы! ª´ºмдºр уƒа Йыртšыс Хµснулла тип исем
таššайны. Шуныœ Рºйфº исемле º´ºм бисºžенºн тыуƒан бауыры…
none">– ª´ºм
илендº ‰´енº толšа тапмай кире šайтšан. ‡´ арабы´ƒа šабул šылабы´мы, ата?
none">