-6 °С
Болотло
Бөтә яңылыҡтар
Сәсмәүер
28 Май 2019, 18:43
Ы Р Ы Ҫ
Бөйөк Ватан һуғышы инвалиды, ике күҙе лә тома һуҡыр, уң ҡулы терһәктән өҙөлгән, егермеһе лә тулмай кеше көнлө булып ҡалған Ғәбитулла ағай менән ҡарап тормалы һылыу Ғәйшүрә еңгәйебеҙ биш ул, бер ҡыҙ үҫтерҙе. Ғәбитулла ағай менән Ғәйшүрә еңгәй Шәриповтар тураһында “Совет Башҡортостаны” гәзитенә “Ике тапҡыр ҡалҡҡан ҡояш” тигән очерк яҙҙым. Шул очеркты әҙерләгән саҡта уларҙың икеһе менән дә айырым-айырым һөйләштем. Бер тапҡыр барғанымда Ғәбитулла ағай һарайлыҡ ағас ҡырҡырға киткәйне. Еңгәй менән бик оҙаҡ һөйләшеп ултырҙыҡ.
Бөйөк Ватан һуғышы
инвалиды, ике күҙе лә тома һуҡыр, уң ҡулы терһәктән өҙөлгән, егермеһе лә тулмай
кеше көнлө булып ҡалған Ғәбитулла ағай менән ҡарап
тормалы һылыу Ғәйшүрә
еңгәйебеҙ биш ул, бер ҡыҙ үҫтерҙе. Ғәбитулла ағай менән Ғәйшүрә
еңгәй Шәриповтар тураһында “Совет Башҡортостаны” гәзитенә “Ике тапҡыр ҡалҡҡан ҡояш”
тигән очерк яҙҙым. Шул очеркты әҙерләгән саҡта уларҙың икеһе менән дә
айырым-айырым һөйләштем. Бер тапҡыр барғанымда
Ғәбитулла
ағай һарайлыҡ ағас ҡырҡырға киткәйне. Еңгәй
менән бик оҙаҡ һөйләшеп ултырҙыҡ.
— Еңгәй, үкенмәйһеңме?
— Мин уның һуҡырмы-түгелме
икәнлеген уйламаным да бит ул. Белеүен
белдем, ә уйламаным. Танышырға килгәндәрендә, бер аулаҡ өйҙә әхирәттәрем менән
йыйылыштыҡ. Бер аҙҙан Хөсәйен, буласаҡ ҡәйнешем, Ғәбитулла ағаһын етәкләп
килеп инде. Оҙон буйлы, матур егет ине ағайың. Ишектән эйелә биреп килеп инде.
BE">Ҡапыл
ғына тәнем буйлап ниндәйҙер ҡалтыраныу үтеп китте. Алданыраҡ ингән Хөсәйен тирә-яҡҡа ҡаранып
аптырап тик тора.
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҡ
font-family:"NewtonITT","serif"">ыҙҙар күмәкбеҙ бит инде. Ғәбитулла ишек төбөндә
тора. Хужабикә апай:
— Ана, мейес буйында
ултырғыста ултырғаны еңгәң була инде, — тигәйне, Хөсәйен ялт итеп миңә ҡарап алған
булды ла, ашыға-ашыға яҡын килеп, ағаһының ҡулын миңә тотторҙо. Үҙе сыҡты ла йүгерҙе.
Шул көндән алып уның ҡулдары минең ҡулда. Уны етәкләп йөрөһәм дә, минең өсөн
оло таяныс бит ул. Уның янында үҙемде ышаныслы тоям. Тома һуҡыр булһа ла, бик аңлы.
Күҙле көйө лә ҡатындарын рәнйеткән, йүнләп йәшәтмәгән ирҙәр бар. Ағайың
тормоштоң ҡәҙерен бел
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ә
font-family:"NewtonITT","serif"">, бер ваҡытта ла зарланмай. Шул яғы миңә оҡшай.
— Еңгәй, улай булғас, һин
бәхетле бит.
— Бәхетте кем нисек аңлайҙыр
инде, бикәс. Кеше үҙе ынтылған нәмәне эшләй алһа, шул бәхеттер тип уйлайым мин.
Һуйылдай-һуйылдай улдарым бар. Атай, әсәй, тип кенә торалар.
BE">Ҡыҙым
бар. Ейән-ейәнсәрҙәрем ҡартатай ҙа, өләсәй тип алдыбыҙға килеп ултырып һөйҙөрөп
китә. Мин ошонан башҡаға ынтылманым. Ынтылғаныма ирештем. Шулай булғас, бәхет
инде. Һуғыштан яраланып ҡайтҡан
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ғәбитулланың хәле тураһында
ишеткәс тә ныҡ йәлләгәйнем. Хәҙер ул да үҙен ҡатындан уңдым, тип иҫәпләй. Уныһы
ла минең өсөн бәхет, — тине еңгәй.
Ғәбитулла ағай бәхет тураһында үҙенсәрәк әйтте:
— Бәхетте кеше үҙе ҡоя,
һылыу. Кәбән ҡойған һымаҡ, өйөлә бара, өйөлә бара ул бәхет. Кәбәнде лә төбөнән үк
матур һалһаң, ел-ямғырға бирешмәй. Баштан ары-бире һалһаң, һипмә ямғыр ҙа үтә төшә
лә ҡуя.
Кеше бәхетле булғыһы
килһә лә — үҙе, бәхетһеҙ булғыһы килһә лә
— үҙе. Ауылыма иҫән ҡайтҡас, бәхетемә
бер ҡыуандым. Зәғифлегем йөрәгемде урталайға ярып һыҙлатҡан саҡтарымда: “Их,
исмаһам, гармун тоторлоҡ ҡулым иҫән булһасы!” — тип өҙг
BE">өләнә
инем. Уң ҡулымдың терһәгенә гармун ҡайышын эләктереп, һул ҡул бармаҡтары менән
гармун төймәләренә баҫып уйнауҙы уйлап тапҡас — тағы ҡыуанысымдың сиге булманы.
Ысын бәхет ине был минең өсөн. Бик теләһәң, булдырырға
мөмкин,
тип шатландым. Ынтылған хыялың тормошҡа ашһа, шул бәхеттер, һылыу.
BE">Әлбиттә,
булырлығын ғына теләргә кәрәк. Мин ҡулымдың үҫеүен йәки күҙле булыуымды теләмәйем.
Улары
mso-ansi-language:BE">тормошҡа ашмаҫ
font-family:"NewtonITT","serif""> хыял.
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ә
BE">барҙан
сығып нимә эшләп була — шуға ынтылдым. Һылыу, күҙле көйө донъя матурлығын күрмәй,
ҡәҙерен белмәй йәшәгәндәр ҙә бар бит. Һап-һау ирҙәрен элмәккә алып барып тыҡҡан
бисәләр ҙә юҡ түгел.
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ә
font-family:"NewtonITT","serif""> еңгәң мине ғүмере буйы күҙле итеп йәшәтте.
Балаларға, барығыҙ, атайығыҙға күрһәтегеҙ, атайығыҙ менән кәңәшләшегеҙ, ти ул. Үҙе
лә миңә,
mso-ansi-language:BE">Ғәбитулла,
ҡара әле, тип һүҙ ҡуша. Уның ошо һүҙҙәре күңелемде уғата үҫтереп ебәрә,
йәнгә рәхәтлек бирә. Күҙле кешегә, ҡара әле, тигән һүҙҙәр бер ни түгел.
BE">Ә
минең өсөн ул — йәшәү, икенсе һулыш, тын алыр һауа, сарсап килеп эсер һыу һымаҡ.
Бына ниндәй ҡиммәтле һүҙ әйтә еңгәң миңә
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">!
Үҙем бер ваҡытта ла зәғифлегемде
байраҡ итеп алдан ялпылдатып йөрөмәнем. Һыңар ҡул көсөм менән,
BE">Ғәйшүрә
менән булдырҙыҡ бөтәһен дә. Шуға ла кәбәнебеҙ бушаҡ ҡойолманы.
BE">Ҡарағайҙай
улдарым үҫте. Баштарын һыйпап ҡарайым тиһәм, буйым саҡ етә.
BE">Ҡайындай
зифа буйлы ҡыҙым бар. Ошо минең өсөн оло бәхет, һылыу. Йәшәүҙең ҡәҙерен белеү, уны ҡәҙерләп йәшәй белеү бәхет, тип
уйлайым.
Гитлерҙы әрләп, араҡы
шешәһе ҡосаҡлап та үткәрә ала инем был ғүмерҙе. Ә мин балалар ҡалдырам.
Алты бала ҡалдырабыҙ еңгәң менән.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ғүмерҙәре булһын да, йәшәү
ҡәҙерен белһендәр, һынатмаһындар ине. Хәҙер буйҙаҡ ҡартайған егеттәр ҙә күп,
ти, бит. Ундайҙар бына, ысынлап та, бәхетһеҙ. Бер генә бирелгән ғәзиз ғүмерҙең ҡәҙерен
белмәйҙәр. Күҙле бүкәндәй, иҫәпкә бар
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">, һанға юҡ булып йәшәгәндәрҙең
ғүмерен йәлләйем, шуларға ҡарап йәнем әсей.
Моң тулы ҡара күҙҙәрен
сырт-сырт йомған булып мөлдөрәтеп ҡараған
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ғәйшүрә еңгәй, сибек кенә кәүҙәле ҡатыны етәгендә эйәреп
йөрөгән һомғол буйлы
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ғәбитулла ағай. Иҫәнғолға
йомош менән килгән саҡта, беҙгә килеп инһәләр, һәр ваҡыт күңелем тулып, күҙҙәремә
йәш төйөлә торғайны. Бәхет тураһындағы ошо һөйләшеүҙән һуң бәләкәй саҡтан ҡалған
mso-ansi-language:BE">был
"NewtonITT","serif""> тойғо һыпырып алғандай юҡ булды.
Ысын бәхет – ул алдыңа
ҡуйған маҡсатыңа өлгәшеү. Һәр кем был маҡсатты үҙенсә билдәләй. Маҡсат билдәләү
кешенең холҡона, тәрбиәһенә, заманға бәйле. Һуғыш, аслыҡ ваҡыттарында табын
тултырып икмәк киҫеп һалып, ауыҙ тултырып туйғансы ашау, һуғыш яланынан туғандарының имен ҡайтыуы,
тиҙерәк тыныс тормош урынлашыуы, өҫтөң кейемгә, тамағың аҙыҡҡа туйыуы булһа,
заман үҙгәреү менән, кешенең нәфсеһе лә үҙгәрҙе. Иркен фатир, ҡиммәтле машина,
дача, сит илдәргә сәйәхәт...
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҡайһы берәүҙәрҙе ул ғына
ла ҡәнәғәтләндермәй. Минең бер таныштарым —
йәш ғаилә оҙаҡ йылдар буйы дөйөм ятаҡтың бер бәләкәй генә бүлмәһендә йәшәне.
Ниндәй генә, хатта “хрущевка” булһа ла айырым фатир тураһында хыялланды. Бик
матур
mso-ansi-language:BE">,
иркен, заманса төҙөлгән йорттан бынамын тигән өс бүлмәле фатир алдылар. Бер генә
бала менән рәхәтләнеп, кинәнеп йәшәргә лә йәшәргә. Улар өсөн мин
BE"> бик
ҡыуандым.
Машина алдылар, дачаларына бүрәнәнән йорт күтәрттеләр. Улар яңы өйләнешкән саҡта,
матди ярҙамға мохтажлыҡтары ҙур осорҙа ярҙам иткеләп ебәргәйнем. Шуны онотмағандар.
Матурлап әҙерләнеп ғаиләм менән ҡунаҡҡа саҡырып алдылар. Беҙ үҙебеҙ оло табынбыҙ,
тип баш тартып ҡараһам да:
— Апай, тәғәм ҡабыр
ризығыбыҙ юҡ саҡта һиңә килеп йығылдыҡ. Ашаттың, йыуаттың. Беҙ күптән ошо ниәт
менән йәшәйбеҙ. Килегеҙ, — тигәс, барҙыҡ. Уларҙың тормоштары өсөн ихлас ҡыуандыҡ.
Фатирҙарының уңайлы булыуын әйттек, бергәләшеп рәхәтлектә йәшәүҙәрен теләнек. Һүҙ
эйәрә һүҙ китеп, ир кеше үҙенең дуҫының фатирын маҡтай башланы:
— Бына, исмаһам, фатир
тәк фатир
mso-ansi-language:BE">! Беҙҙең фатир уларҙыҡы менән сағыштырғанда пүстәк
кенә, — ти.
— Һинең фатирBE">ың да
бик һәйбәт. Беҙҙең ана дүрт бүлмәле тигән исеме генә бар. Залының дүрт яғында
ла ишек. Һеҙҙең ишек төбөгөҙ беҙҙең зал кеүек,
— тинем.
— Уныһы шулай, апай.
Тик йәшәгәс-йәшәгәс, Вәлиҙәрҙең фатиры кеүек булһа, яҡшыраҡ та инде, — ти йорт
хужаһы.
Кешенең нәфсеһе сикһеҙ.
Ул алған һайын ҙурая барған соҡорға оҡшаған. Хатта донъялағы ыҙғыш-талаш, ҡораллы
һуғыштар ҙа ил менән идара итеүселәрҙең
байлыҡҡа, ергә, хазинаға, хакимлыҡ итеү даирәһенә туймағанлығы арҡаһында килеп
сыға.
Кеше шәхси, тар мәғәнәле
бәхеткә өлгәшеүҙе генә маҡсат итеп ҡуйһа йәки нәфсеһен тыя алмаһа, бер ваҡытта
ла үҙен тулы бәхетле итеп тоймаясаҡ.
Һуңғы йылдарҙа башҡорттар
араһында мул йәшәүгә ынтылыу тенденцияһы күҙәтелә. Был — бик яҡшы.
BE">Әммә
бының аҡсаға табыныу ауырыуына әйләнеп китеү ҡурҡынысы ҙур.
BE">Әгәр
байырға ынтылған һәр башҡорт беҙгә тиклем йәшәгән ҡайһы бер милләттәштәребеҙ кеүек
халыҡ мәнфәғәтен дә хәстәрләһә, бындай ауырыуҙан ҡотола алыр ине. Билдәле
булыуынса, “аҡса” ауырыуы һиҙелмәй генә килеп йоға, кеше булмышын ялмап ала һәм
күңел донъяһын тотош юҡҡа сығара. Уны дауалап булмай. Аҡсаға булған нәфсе туҡтауһыҙ
үҫә, уға көнсөллөк тигән төшөнсә килеп ҡушыла.
"NewtonITT","serif"">Байлыҡ халыҡ бәхетенә хеҙмәт иткәндә генә һәм балаларына
рухи байлыҡ нигеҙе булғанда ғына ысын
шатлыҡ, бәхет-ырыҫ килтерә
font-family:"NewtonITT","serif"">.
Ун һигеҙенсе быуаттың
беренсе яртыһында йәшәгән башҡорт ире Исмәғил Тасимов Санкт-Петербургтағы Тау
училищеһын ойоштороу инициаторы булыуы менән билдәле. Ошо башланғысы менән халыҡ
мәртәбәһен күтәреүҙәге өлөшө сағыштырғыһыҙ. Академик Д.И.Соколовтың: “...башҡорттар
үҙҙәренең яҙмышы буйынса Тау эшендә беҙҙең күҙебеҙҙе асыуға сәбәпсе булды”,
— тигән баһаһы менән тотош халҡыбыҙ хаҡында
матур фекер ҡалдырыуға сәбәпсе була был башҡорт
ире.
mso-ansi-language:BE">Өҫтәүенә,
ул уландары
mso-ansi-language:BE">менән
"NewtonITT","serif"">үҙҙәренең аҡсаһына башҡорт егеттәрен уҡытыу эшен башлаған.
Тик Крәҫтиәндәр һуғышының киң ҡолас алып китеүе ҡамасаулаған. Ун һигеҙенсе
быуаттың икенсе яртыһында исем-шәрифтәре телгә алына башлаған башҡорт
дворяндары Ҡыуат Кинйәғолов һәм
уның уландары Буранғол, Нарынбай,
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҡаһарман,
BE">Әхмәт,
Таһир,
mso-ansi-language:BE">Әлмөхәмәттәр
үҙҙәренең маҡсаты итеп башҡорттарҙа мәғрифәтселекте үҫтереүҙе ҡуялар һәм ғәмәли
башҡаралар.
mso-ansi-language:BE">Ҡаһарман
менән Әхмәт башҡорт малайҙарын
Санкт-Петербург, Мәскәү,
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҡаҙан һәм башҡа ҡалаларға
үҙ аҡсаларын
mso-ansi-language:BE"> түләп
"NewtonITT","serif""> оҙатып баралар, уҡыуға урынлаштыралар һәм уҡығандары өсөн
аҡса түләйҙәр. Уларҙың хәстәрлеге менән донъяға билдәле Мөхәммәтсәлим
BE">Өмөтбаев
үҫеп сыға.
Октябрь революцияһынан
һуң да был изге эште дауам итеүселәр була. Ауылдар буйлап һәләтле балалар йыйып
йөрөүсе әһелдәребеҙҙең исемдәре яҡшы билдәле. Ул хаҡта телгә алынғайны. Бөгөнгө
көндә
mso-ansi-language:BE">лә үҙенең
вазифаһы буйынса йәки матди яҡтан мөмкинлеген халҡыбыҙ мәнфәғәтендә файҙаланыусы
егеттәребеҙ бар. Ундайҙарҙың береһе
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> – Өфө күҙ ауырыуҙары ғилми тикшеренеү институты директоры Марат Тәлғәт
улы Аҙнабаев. Ул үҙ инициативаһы менән Урал һәм Көнбайыш Себер төбәктәрен хеҙмәтләндереүсе
mso-ansi-language:BE">Өфө
өлкә-ара күҙ микрохирургияһы үҙәге ойоштора. Үҙе үк етәкселек итә. Силәбе,
BE">Ҡурған,
Ырымбур өлкәләрендә милләттәштәребеҙ йәшәгән төбәктәрҙә лә, Башҡортостандың
байтаҡ ауылдарында ла институт хеҙмәткәрҙәре менән берлектә дауалау-профилактик
эштәр башҡара.
Ғалим-тарихсы
Әнүәр Әсфәндиәров ауыл һәм ҡалалар тарихын тикшереү аша милләтебеҙ тарихына байҡау
яһауы менән бер рәттән (әйтергә кәрәк, был хеҙмәтте әҙерләүҙә ҡатыны – тарих фәндәре
кандидаты Клара Әсфәндиәрова ихлас ярҙам итә) бихисап фәнни-популяр әҫәрҙәр яҙҙы.
Һәр бер
хеҙмәтенең тел төбөндә милләт өсөн ғорурлыҡ уятыу идеяһы ята. Бынан тыш күпме
егеттәрҙе һәм ҡыҙҙарҙы өйөндә йәшәтеп, уҡырға индереү, аҡсалата ярҙам итеү, үҙ аҡсаларына
ашатып ятҡырыу нисә йылдар дауам итә. Үҙе уҡыған мәктәптә
– Баймаҡ
районы Сыңғыҙ ауылында —
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Әсфәндиәров премияһы
булдырған.
Икеһе лә медик-ғалим
Венера менән Ишмырҙа Һиҙиәтовтар тураһында айырым китап яҙырлыҡ. Улар бөтә ғүмерҙәрен,
көс-ҡеүәтен халыҡ сәләмәтлегенә арнаған кешеләр. Бөгөнгө көндә
BE">Әбйәлил
районының
mso-ansi-language:BE">Ҡужан
ауылына ҡайтып, ауыр хәлдәге ҡарттар өсөн дауалау йорто асҡандар. Ишмырҙа Һиҙиәтов
ғүмеренең һуңғы көнөнә саҡлы Гиппократ антына тоғро ҡалды.
1980 йылдарҙан башлап Мәхмүзә
Кәлимулла ҡыҙы
mso-ansi-language:BE">Ғәйнуллинаның
исем-шәрифе лә халыҡ араһында телдән төшмәй. Телевидениенан “Сәләмәтлек”
тапшырыуҙары алып барыуы менән генә түгел, ә ярҙамсыл булыуы уның исемен һәр
кешенең күңеленә яҡын итте. “Мәхмүзәлә дауаландым. Мәхмүзә ярҙам итте. Мәхмүзә
кәңәш итте. Мәхмүзә менән кәңәшләштеңме һуң? Миңә Мәхмүзә үҙе шулай ти
BE">не...”
BE"> Өфө
күҙ ауырыуҙары ғилми-тикшеренеү институты табибы Фәниә Нафиҡова ла ярҙамсыллығы
менән танылған. Күҙенә операция яһатҡан кемде генә күреп, хәлен һораһаң да
BE">, “Фәниә
ярҙам итте” тигән яуап ишетәһең.
1980 йылда Зәйнәб Биишева
менән тыуған яҡтарға “күк үләндә ялан
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> аяҡлап йөрөү өсөн” сәйәхәткә
сығыуыбыҙ хаҡында яҙғайным. Шул барыуыбыҙҙа беҙҙе Советтар Союзы Геройы Суфиғәли
Хажиғәли улы Суфиянов ҡунаҡҡа алып ҡайтты. Ҡасандыр шау-гөр килеп
торған Ай-һай Мөрсәләй ауылында мейес мөрйәләре генә
һерәйеп
ултыра, ҡапҡа бағаналары ҡыйшайып бөткән, ишек алдарын әрем-кесерткән баҫҡан
ине. Бер яҡ оста Фатима исемле апай, икенсе яғындараҡ тағы бер нисә өй, шунан
Сабира апай менән Суфиғәли ағайҙарҙың йорто. Суфиғәли ағайҙарҙың ишек алдарына
килеп ингәйнек, ауылдың юҡлығы ла онотолдо. Бөтәү генә етеш йорт алды. Һәр
урында тәртип, бөхтәлек һәм муллыҡ билдәһе.
Суфиғәли Суфиянов ағай
беҙҙе Мораҡ ҡунаҡханаһына ебәрмәне, үҙҙәрендә
ҡалдырҙы. Киске аш ваҡытында ауыл яҙмышы хаҡында күңелдәргә һағыш булып
урынлашыр һөйләшеү башланды.
— Суфиғәли ҡустым,
медпунктты Туйымбәткә күсертһәң, исмаһам, Туйымбәт һаҡланыр ине, — тине Зәйнәб апай.
— Ай-һай Мөрсәләй
барыбер бөткән, тип әйтмәксеһеңдер инде, апай? — тип һораны Суфиғәли ағай, тәрәндән
сыҡҡан әрнеүле тауыш менән. Шунан ауыр көрһөнөп алды.
Суфиғәли Хажиғәли улы
Советтар Союзы Геройы булғанлыҡтан, даими медицина хеҙмәтләндереүе менән тәьмин
ителергә тейеш. Шуның өсөн Ай-һай Мөрсәләйҙә медпункт тоталар икән.
BE">Ә эргәлә
генә урынлашҡан Туйымбәттән, Зәйнәб Биишеваның тыуған ауылынан, мәктәп,
магазин, медпункт, клуб — барыһы ла ҡайҙалыр күсерелгәйне. Зәйнәб апайҙың тыуған
ауылы “перспективаһыҙ”, йәғни киләсәкһеҙ ауылдар исемлегенә индерелгән. Был хаҡта
яҙып үткәйнем.
mso-ansi-language:BE">Әле
инде халҡыбыҙҙың иң күренекле прозаигы, Көнсығыш әҙәбиәте донъяһында ҡатын-ҡыҙҙарҙан
беренсе трилогия авторы менән илем, ерем, ауылым, тип яу ҡырында алышып, еңеп ҡайтҡан
Советтар Союзы Геройы һәр береһе үҙ тыуған ауылын һаҡлап алып ҡалыу сараһы тураһында
һөйләшәләр. Дөрөҫөрәге, хатта төрлө “хәйлә” ҡороп маташалар. Сөнки иң һәйбәт төбәктәрҙә
урынлашҡан ауылдарға афәт булып ябырылған “перспективаһыҙ” тигән проекттан ҡотолоп
ҡалыу әмәлен табыуы ҡыйын йылдар ине.
Суфиғәли ағай Зәйнәб
апайҙың был тәҡдименән һуң байтаҡ өндәшмәй ултырҙы ла былай тине:
— Зәйнәб апай, бына, Мәрйәм
һылыу ҙа, Илгизәр улым да
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">(командировкаға бергә
ун өс йәшлек Илгизәрҙе лә а
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">лып барғайным
BE">) тыңлаһын,
бер ваҡиға һөйләйем.
BE">Әлбиттә,
һуғыш ваҡиғаһы. Беҙгә Днестр йылғаһы аша сығырға приказ булды. Минең төркөмдә
яугирҙар бишәү генә ҡалған. Ошо биш кеше йылға аша сығасаҡ танкыларҙы ҡаршы яҡ һөжүменән
һаҡларға тейешбеҙ. Самолеттарҙың килере икеле. Хәбәрләшеү өҙөлөп тора, тинеләр.
Йылға буйы ҡола ялан урын. Йылғаға арҡыры ауған ҙур бер ағас ҡына ята. Тамыры
тырпайып
mso-ansi-language:BE">,
ышыҡланыр өсөн бик уңайлы. Тик барып етеү өсөн байтаҡ ара бар. Мин яугирҙарҙы
алып,
mso-ansi-language:BE">әкрен
"NewtonITT","serif""> генә шыуы
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">шып киттем.
BE">Ғәжәп,
ут асыусы булманы. “Абайламайҙармы икән, әллә берәй этлекме?” тигән һорау
борсоно.
mso-ansi-language:BE">Ҡайһылай
ғына булмаһын, беҙ йылға аша кисеү янына килеп еттек. Танкылар ошо кисеү аша сығырға
тейеш теге яҡ ярға. Бер саҡ бер танк йылға аша беҙҙең яҡҡа ыңғайланы. Тапҡырға ғына
килеп еткәйне, граната елләнек. Танк кире боролдо. Ипләп кенә боҫоп ҡарайбыҙ:
немецтар ағастың теге яҡ башы эргәһендә мыштыр-мыштыр киләләр. Урынлашыуын һәйбәт
урынлаштыҡ та ул,
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ө
font-family:"NewtonITT","serif"">ҫтәмә көс кенә килеп етһә ярар ине, хәлебеҙ оборона тотоп ятырлыҡ та түгел
BE">, тип
һөйләшәбеҙ. Бер ваҡыт ағас ҡаты ғына һелкенеп ҡуйҙы. Был ни хәл, тип аптырап
киттек. Ағас тағы һелкенде.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Дошман хәйләһен шунда ғына
аңлап алдыҡ: улар ағастың теге яҡ башына трос бәйләп танк менән тартып сығарып,
беҙҙе йә юҡ итмәксе, йә әсир төшөрмәксе булғандар. Кәңәш-төңәш итештек тә
бер-беребеҙ менән хушлаштыҡ, гранаталарыбыҙҙы ҡулға тотоп алдыҡ. Бирелеү юҡ, ағасҡа
һағып, һыуланмай ғына теге яҡ ярға сығып етергә, ҡул күтәрергә, шунан ҡап
урталарында шартлатырға, тип әҙерләндек. Шулай ҙа үлге килмәй. “
BE">Әгәр
ошонан иҫән ҡалһам, тыуған тупрағымды ҡосоп ятып йән бирһәм дә риза булыр инем.
Ай-һайымдан бер ҡайҙа ла китмәҫ инем”
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">, — тинем.
Ағас аҡрын ғына шыуа.
Ботаҡтары ҡамасаулаймы, әллә беҙҙең йөрәктәргә аҡрынлап ҡурҡыу һалалармы — билдәһеҙ.
Фашистарҙың был холоҡтары ла билдәле ине беҙгә. Улар яралы һалдаттарҙы танк менән
ҡыуып йөрөп иҙеп китәләр ине. Бесәй сысҡанды уйнатҡан кеүек был йыртҡыслыҡтары үҙҙәренә
йыуаныс биргәндер.
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ә
font-family:"NewtonITT","serif"">ле лә бөтәбеҙҙе
ҡырып һалырға бер граната етә ине. Юҡ. Уларға ҡыҙығыраҡ үлем кәрәк. Ағас аҡрын ғына
шыуыша. Беҙ ышыҡланып маташҡан булабыҙ. Бына бер саҡ йылғаға индек. “Бөтөүебеҙ
ошолор,”— тип уйланыҡ. Шулай ҙа ағас тамырына һаҡтыҡ та, һыуланмаҫҡа тырышып шыуабыҙ.
“Тереләй бирелмәйәсәкбеҙ. Бер нисәһен булһа ла дөмөктөрөп үләсәкбеҙ
BE">!” Ағасты
тартып сығарҙылар. Беҙ танкыға тағы граната елләнек. Танк шартланы.
BE">Әммә
уның эсенән немецтар һикерешеп килеп сыҡты. Ырғытырлыҡ гранаталар юҡ.
BE">Ҡул һуғышы
башланды. Һуғышта иң ҡурҡынысы — ҡул һуғышы. Бындай тетрәндергес, үлем менән йәшәү
араһында ҡалған минуттарыбыҙ күп булды, әммә был тиклем үк көсөргәнешле
минуттарҙы хәтерләмәйем. Шунда сәстәрем ағарып сыҡты. Утыҙ йәшем дә тулма
BE">ғайны әле.
Немецты киноларҙа ғына
иҫәр
mso-ansi-language:BE">ит
BE">еп төшөрәләр.
Иҫәр дошман менән һуғыш шул тиклем ҡорбандарға килтерәме һуң? Улар бик оҫта һуғышты.
Бик әҙерлекле инеләр. Тик үҙ ерҙәрендә һуғышмауҙары, баҫҡынсы-фашист булыуҙары ғына
көс-ҡеүәттәренә ҡырын һуҡты. Бер саҡ айпашып йөрөгән ерҙә былар ҡаса башланы.
Баҡһаң, өҫтә беҙҙең самолеттар күрен
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">гән икән.
BE">Ә аҫта
— танкыларыбыҙ.
mso-ansi-language:BE">Ҡурҡыуҙан
саҡ ярылмай ҡалған йөрәктәр шатлыҡтан шартлай яҙҙы. Ҡыуанысымдан тын ала
алмай тор
mso-ansi-language:BE">ҙом
хатта. “Ауылым, Сабирам
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">!
font-family:"NewtonITT","serif"">” тип өҙәләнеүҙәрем ғүмеремде һаҡлап алып ҡалғандыр,
тип уйлайым. Үпкәләмә, Зәйнәб апай, минең
тамырым ошонда. Ошонан айырылһам, мин һулырмын кеүек.
BE">Өфөлә
лә фатир бирҙеләр. Барып йәшәп ҡараныҡ. Мейес яғырға, утын әҙерләргә түгел.
Барыһы ла өйҙә. Юҡ инде, сыҙар әмәл юҡ. Ауылды һағынам. Ҡайтып киттем.
Табандарым менән ҡуша йәбешкәнмен мин Ай-һайыма, Зәйнәб апай. Бында һыу килтереүе
лә, Сабираға мейес яғып донъя көтөүе лә, мал аҫрауы ла еңел түгел. Тик минең
бер ҡайҙа ла киткем килмәй. Ошо ҙур бәхет минең өсөн, Зәйнәб апай. «Туйымбәтте
юҡҡа сығармау тураһында Мәрйәм һылыу яҙып сыҡты бит. Берәй нисек хәл итерҙәр.
Ул ауылды һаҡлау һинең өсөн генә түгел, халыҡ өсөн, әҙәбиәт өсөн кәрәк бит
BE">…
Республикабыҙ ғына түгел,
тотош илебеҙ кимәлендә абруйлы кешеләребеҙҙең тыуған ауылдарының ер йөҙөнән юҡ
ителеү кимәлендә булыуы үҙәк өҙгөс хәҡиҡәт ине. Суфиғәли ағайҙың күҙҙәренә йәш
алып һуғыш ваҡиғаларын иҫкә төшөрөүе, Зәйнәб апайҙың ҡулъяулығын күҙенән алмай
тыңлауы, ире һуғышты иҫкә алған һайын, күҙ йәштәрен тыя алмай тыңлаған Сабира
апайҙың яулығы менән йөҙөн ҡаплап ипле генә илап ултырыуы тетрәндергес ине.
BE">Әйтергә
кәрәк, Зәйнәб апай күп кенә ҡайғылар үткәрҙе, әммә мин уның күҙҙәрендә йәш күрмәнем.
mso-ansi-language:BE">Әле
ул да илай ине.
Суфиғәли ағай һөйләп бөттө
лә:
— Үпкәләмә, Зәйнәб
апай, мин ошонда йән бирермен. « кешеләргә тыуған ауылдары ғәзиз түгелме икән
ни? Ни эшләп ташлап китеп бөттөләр икән?
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ғибаҙулла ағай Биишев
ауыл һайын тигәндәй йөрөп, ауыл һаҡланһа, башҡорт һаҡланыр, ауылығыҙҙан китмәгеҙ,
тип өгөтләп йөрөй торғайны. Һуңғы йылдарҙа ғына нисәмә ауыл юҡҡа сыҡты.
Зәйнәб апай ауыр итеп
көрһөндө лә:
— Беҙҙең көрәштәр юҡҡа
сыҡмаһа ярар ине лә, — тине.
“Совет Башҡортостаны”
гәзитендә киләсәкһеҙ тарихи ауылдарҙы яҡлап яҙған сығышымдан һуң, Күгәрсен
районына килергә, Туйымбәт ауылын күрергә кәрәк булды. Шул саҡта бер ыңғайҙан
Суфиғәли ағайҙарға инеп сыҡтым.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҡыш ине. Йортто тотош көрт
баҫҡан.
mso-ansi-language:BE">Ҡапҡа
яғы ғына матур итеп һуҡмаҡ һалынып көрәлгән, һарайға ла һуҡмаҡ таҙартылған.
Сабира апай туҡмас баҫып йөрөй. Суфиғәли ағай бәләкәй санаға фляга ултыртып һыуҙан
ҡайтып килә.
mso-ansi-language:BE">Ул
font-family:"NewtonITT","serif"">
font-family:"NewtonITT","serif"">ҡаршы килеп ихлас күреште лә:
— Тәки алып ҡалдың бит
Зәйнәб апайҙың ауылын, — тине, ҡыуанысын уртаҡлашып. — Музей һалырға уйлайҙар хәҙер. Мораҡта ул хаҡта
ишетеп ҡыуанып ҡайттым.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҙур эш башҡарҙың, һылыу,
— тип, атайҙарса арҡамдан ҡағып һөйөп алды. — Бына ҡалай ҙур бәхет. Йәштәр ҙә ҡайта
башлар. Мәктәбе булһа, ауыл бөтмәй ул. Рәхмәт, һылыу. Кинйәне лә күсермәйҙәр,
ти. Һинең мәҡәләңдән һуң Аҡназаров үҙе барып ҡайтҡан икән.
BE">Ҡалай
бәхетле иттең ул ауыл кешеләрен, — тине
ағай.
Үҙенең шәхси бәхетен
халыҡ бәхетендә күргән кешеләрҙең күбеһе
рәсми энциклопедияға инмәне.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Әммә улар халыҡ күңелендә
һаҡланырға тейеш. Был китапта уларҙың бөтәһен дә яҙып та, исемлек төҙөп тә,
белеп бөтөп тә булмай. Шулай ҙа был яҙмаларға күҙ һалған һәр кеше халҡыбыҙ ҡулсаһын
өҙмәй алып ҡалыуға өлөш индереүсе ауылдашын, яҡынын, туғанын, танышын белә.
Уларға рәхмәтле булһындар ине. Мин халыҡ яҙмышын ҡулса-ҡулса ағас сылбырға оҡшатам.
Ошо ҡулсаның бер генә дүңгәләге өҙөлһә лә
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">, ҡабат ялғап булмай.
BE">Өҙмәй
тотоп тороусылар данға-шөһрәткә ынтылмай, фәҡәт бер маҡсат — ҡулсаны имен алып ҡалыу
хаҡында хәстәрлек күрә.
Ҡулса өҙөлмәһен өсөн һәр
кем үҙ өлөшөн индерә ала.
Ғаиләңдә башҡортлоҡто һаҡлау
бәхетенән бер кем дә мәхрүм итмәгән. Ни өсөн беҙ үҙебеҙ үҙебеҙҙе, балаларыбыҙҙы,
милләтебеҙҙе ошо бәхет-ырыҫтан мәхрүм итәбеҙ. Туған телеңдә, тимәк күңел телендә
һөйләшеү, аралашыу, йырлау, әҙәби әҫәр уҡыу, мәктәптәрҙә туған телдә уҡыу,
радио аша йырҙар тыңлау, телевидение тапшырыуҙарын ҡарау, тарихыңды өйрәнеү, үҙ
сәнғәтең ҡаҙаныштарына һоҡланыу, мәҙәниәтеңде үҫтереү – ҡыҫҡаһы
BE">, мең-мең
балҡыш араһында үҙ нурыңды ла һүндермәү бәхет түгелме ни? Ни өсөн үҙ ҡулдары
менән балаларын ошо бәхеттән мәхрүм итергә тырышалыр ҡайһы берәүҙәр – был аңлашы
BE">лмай?
BE">!!
mso-ansi-language:BE">Ә
бит бер кем дә тыймай ошо бәхет
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">
font-family:"NewtonITT","serif"">эсендә йәшәүҙән, фәҡәт аңды, аҡылды ғына эшләтергә-ҡуҙғатырға,
ҡара наҙанлыҡтан ҡотолорға, үҙ өйөңдә солтан булып йәшәүҙең ырыҫ икәнен тойоу,
сит-яттар араһында ниндәй генә вазифа биләһәң дә – рухи байлыҡтан мәхрүм икәнһең
– олтан булыуыңды, был бәхеттән мәхрүм ҡалыуыңды аңлау ғына кәрәк
BE">!
Бер саҡ иртә менән Ейәнсуранан Сибайға юл алдыҡ. Таң атыуға беҙ Етебөгөлгә BE">(халыҡ
телендә
mso-ansi-language:BE">Ҡаҙғантау
BE">)
артылып, һарҡыулата 
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">(
font-family:"NewtonITT","serif"">түбән төшә) башлағайныҡ… иҫ китмәле
матурлыҡ солғап алды беҙҙе: тирә-яҡты алһыу-ҡыҙыл нурҙарға күмеп ҡояш ҡалҡып
килә. Тауҙар араһындағы уйһыулыҡтағы томан тотош ҡояш нурҙарына ҡойонған. Беҙ машина менән ошо нур
эсенә инеп барабыҙ. Бына-бына машинаның эсе шул алһыу нурға тулыр, мин уларҙы
хатта усыма йыйып һоҡланып ҡарай алырмын кеүек. Әммә был гүзәллек хыял һымаҡ
ине. Яҡынайған һайын алыҫлаша барҙы. Томан аҡрын ғына күтәрелә, күтәрелгән һайын
нығыраҡ алһыулана. Бер саҡ тотош донъя алһыу томанға сорналды.
BE">Әммә
машина эсендә ул нурҙар һиҙелмәне. “Күҙгә күренәме әллә?” — тип уйлайым
BE">,
аптырап. Икенсе тауға артылғас, ҡайырылып артҡа ҡараһам, уйһыулыҡ тулы алһыу-ҡыҙғылт
томан ине әле. Беҙ шул алһыу томан эсенән үтеп киткәнбеҙ…
"NewtonITT","serif"">Бәхет тә шулай, эсендә йөҙгәндә һиҙелмәй, аҙаҡ ҡына
тойола. Ә
"NewtonITT","serif""> бәхет эсендә йөҙгән сағында үҙенең бәхетле булыуын аңлаған
кеше, ысынлап та, бәхетле.
"NewtonITT","serif"">Тимәк, ырыҫ-бәхет — ул бәхетле икәнеңде ваҡытында тоя белеү.
BE">
BE">Мәрйәм БУРАҠАЕВА.
Читайте нас:
© 2024 «Шоңҡар» - Башҡортостан йәштәренәң ижтимағи-сәйәси, әҙәби-нәфис журналы
Баш мөхәррир: Айгиз Ғиззәт улы Баймөхәмәтов
Телефон
(347)272-61-64
Электрон почта
Адресы
450079, Республика Башкортостан, г. Уфа, ул. 50 летия Октября, 13, каб. 910
Ҡабул итеү бүлмәһе
Венер Айҙар улы Исхаҡов (яуаплы сәркәтип) - 89279443170
Хеҙмәттәшлек
Финзира Ғариф ҡыҙы Рысаева - 89174785622