көн
mso-ansi-language:BE"> инде
"NewtonITT","serif""> бергә булып та, бары тик исеме Һаҙый, ә фамилияһы
Ҡотлогилдин икәнлеген генә белә алдым. Беҙҙе дауалаусы Иван Петрович уның
янында оҙағыраҡ ултырыусан. Уға тейешле дарыуҙар билдәләй, үҙенең шаян, йылы
һүҙҙәрен дә ҡыҙғанмай. Тик күршемдең йөҙө әүәлгесә моңһоу һәм һағышлы
BE">килеш ҡала.
бик ныҡ ғәжәпкә ҡалдырҙы.
Врач, иртәнге обходын BE">тамамлап,
беҙҙең палатанан сығып киткәс, ул ниндәйҙер ҡатын-ҡыҙ фотоһын ҡулына алды ла
BE">,
күҙҙәренә яҡын уҡ килтереп, текәлеп ҡалды. Бына йөҙөнә таң нуры кеүек мөләйем
бер алһыулыҡ йүгерҙе. Ирендәре йәйелә төштө. Ул йылмайҙы. Ҡулында был һүрәтте
быға саҡлы ла күргәнем
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> бар ине
. Кем икән ул? Тик BE">күршемдең
сырайындағы яҡты нурҙар бик тиҙ һүнде. Ул, ниҙер хәтеренә төшөрөп
BE">төр инде,
ҡапыл сәйерһенеп китте.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Түҙмәнем, уның эргәһенә
һораным. Ул яуап бирергә ашыҡманы. Йылмая биреп, тартынып ҡына миңә
алдым. Иңенә шәл һалған оҙонса йөҙлө, сәсен икегә айырып тараған йәш ҡатын ине.
mso-ansi-language:BE">Йөҙөндәге,
ҡиәфәтендәге бөтә һыҙ
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ат
font-family:"NewtonITT","serif"">тар
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ға әһәмиәт бирергә
тырышып, хәтһеҙ
mso-ansi-language:BE">теклә
"NewtonITT","serif"">п торҙом. Ләкин күпме генә эҙләһәм дә, күҙҙәрендә лә,
бит-һынында ла иҫ китерҙәй сибәрлек тапманым. Тик иптәшемдең кәйефен ҡырғым
тинем
mso-ansi-language:BE">.
Һаҙыйҙың тигеҙ аҡ тештәре ялтырап ҡуйҙы.
ул, йәнләнеп китеп,
mso-ansi-language:BE"> —
ул бит... минең ҡатыным ине!
торғас, Һаҙый ашыҡмайынса ғына һөйләй башланы...
ҡауышыу
mso-ansi-language:BE">ы
былай
mso-ansi-language:BE">ыраҡ
"NewtonITT","serif""> булла
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">:
BE">“Яңы Мөслимдән спектакль менән килгәндәр” тигән хәбәр Иҫке Уртай йәштәрен
х
mso-ansi-language:BE">аҡта
"NewtonITT","serif""> ферма
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">л
а ла BE">мәғлүм булды.
Эш бөткәс, ҡыҙ-ҡырҡын биҙәнә-төҙәнә башланы. Күрше ауыл егеттәре алдында һәр
кемдең матурыраҡ, һөйкөмлөрәк күренгеһе кил
гәндер инBE">де.
Тик Фәниләнең генә артыҡ иҫе китеп барманы. Ул хатта ситтән генә көлөп, мыҫҡыллы
йылмайып торҙо:
mso-ansi-language:BE">“Алйот
түгел тиң был ҡыҙҙарҙы, нисек тыз-быз килгән булалар, әйтерһең, спектакль
ҡарағандары юҡ та, Яңы Мөслим кешеләрен күргәндәре юҡ!
” BE">Ниндәй сәхнә әҫәрен ҡуясаҡтарын
font-family:"NewtonITT","serif"">
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">асыҡлағас, клубҡа бармаҫҡа ла
уйлағайны.
mso-ansi-language:BE">“
ҒәлиәбаныуBE">”ҙы ятҡа белә ул. Әҫәрҙәге төп ролде лә әллә нисә тапҡыр
башҡарғаны бар. Харап, тапҡандар шаҡ ҡатырыр нәмә!
Фәнилә лә клубҡа килде һәм, шаршау асылғанын көтөп, эре генә ултыра бирҙе:
нисек уйнарһығыҙ икән, йәнәһе, ҡарап ҡарайыҡ, һеҙ белгәнде инде беҙ...
Бына, тәҙрә төбөнә килгән Хәлил йырлап ебәрҙе...
һиҙмәҫтән, сәхнәгә
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ҡарап донъяһын онотто. Ғәжәп! Ниндәй саф,
тәҙрәнән йырсы егет үҙе килеп ингәс, хатта тетрәнеп ҡуйҙы. Тулҡынланыуҙан,
күңеле тибрәнеүҙән бит алмалары алһыуланып сыҡты. Уның
һыны, сибәр йөҙө тамам
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">арб
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif"">ағайны инде
күҙҙәрен алманы. Хәлил
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">дең сәхнәгә
түҙемһеҙләнеп көттө. Ғәлиәбаныу булып үҙенең уйнағыһы,
һөйкөмлө егет менән ҡара-ҡаршы йырлағыһы килде. Хатта
ролен башҡарыусы ҡыҙҙан уны көнләп ултырҙы. Исмәғил Хәлилгә атып, егет һығылып
төшкәс, Фәниләнең күҙҙәренән йәш тамсылары бәреп сыҡты.
кисте үк ҡайтып китте. Фәнилә бары тик егеттең Һаҙый исемле икәнлеген, колхозда
көтөүсе булып эшләүен генә белеп алды.
ҡалды. Малдар йәйләүгә күсте. Йәйҙең ҡояшлы, йәмле көндәре етте. Фәнилә район
газетаһында, бер аҙ һуңыраҡ өлкә газетаһында, Һаҙый тураһында бик йылы яҙылған
очеркты уҡып, фотоһүрәтен күреп һоҡланһа ла, егеттең үҙен башҡаса осрата
алманы. Әммә уның зифа буй-һыны күҙ алдынан китмәне, хәтфәләй йомшаҡ, яғымлы
тауышы ла, күңел ҡылдарын тибрәндереп, гүйә, ҡолаҡ төбөндә яңғырап торҙо.
һеңл
mso-ansi-language:BE">еләре
менән бергә Соҡорҙар янындағы урман буйына еләккә килде. Һауаның сафлығынан,
еләктең күплегенән күңелдәр шат, кәйефтәр көр ине. Тик Фәнилә
BE">гә
генә ни эшләп
mso-ansi-language:BE">тер
яманһыу. Шул моңһоулыҡты баҫырға теләп, ахыры, ҡыҙ ҡысҡырып
йырлап ебәрҙе.
mso-ansi-language:BE"> Туҡтауы булды, Соҡорҙар артындағы ағаслыҡта иҫ киткес
ғәжәпкә ҡалды. Ҡайҙа ишеткәйне һуң әле был яғымлы, көр тауышты? Эйе, Һаҙый
яҡҡа йүгерҙе. Яурынына сыбыртҡы һалған Һаҙый, һыңар ҡулы менән йәш ҡайынды
ҡосаҡлаған да, ҡомһоҙланып ысыҡлы үләнгә йәбешкән һыйырҙарға күҙ һалғылап,
күкрәктән сыҡҡан иркен тауыш менән һуҙып йырлай...
Фәнилә, егеттең иғтибарын үҙенә тартырға тырышып.
туҡтаны
mso-ansi-language:BE"> ла, ҡ
"NewtonITT","serif"">ыҙға йылмайып ҡарап:
тағы ла, — тине ҡыҙ, егеткә яҡыныраҡ килеп. — Шундай матур
йырлайһығыҙ! Хәлил булып та һоҡланғыс
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">итеп уйнағайнығыҙ.
— Эйе. Әле бына туғайBE">ығыҙға
еләккә килдек. Йә, йырлағыҙ инде, ағай.
алдында, т
mso-ansi-language:BE">ик-томалдан
нисек ауыҙ күтәреп йырлап торайым, ти. Башҡа ваҡытта, йәме.
ашайһығыҙмы? Мәгеҙ! — Ҡыҙ егеттең усына ҡып-ҡыҙыл, һыуһыл еләктәр һалды.
BE">Үҙенең
mso-ansi-language:BE">йөҙө лә шундай уҡ төҫкә инде.
тулҡынланыуҙан, әллә күңеле хистәрҙән ташып барғанлыҡтан, егеткә башҡаса һүҙ
ҡуша алманы. Өҙҙөрөп, үҙ итеп бер ҡарап ҡуйҙы ла:
йүгереп китеп барҙы. Һаҙый
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ҙа шул тарафҡа бер нисә аҙым атланы,
ҡысҡырып уны туҡтатырға, кире саҡырырға теләне. Тик ҡыйыулығы етмәне. Бары тик:
— тип, һоҡланып, үҙ алдына шыбырланы.
еләккә килгәс, йәш ҡайын күләгәһендә улар тағы ла осрашты.
BE">Бынан
mso-ansi-language:BE">ары
Фәнилә, эштәре араланыу менән, һәр көндө
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">“
еләккәBE">”
ашыҡты. Ә Һаҙый
mso-ansi-language:BE">уны
һағынып түҙемһеҙләнеп көтөп алды.
аҙбарҙарға ингәс, Һаҙый һәр кис һайын Иҫке Уртайға килә башланы. Һөйләшеп тә,
һөйөшөп тә туя алмай улар. Төн шаҡтай
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">тиҙ үтә, Һаҙый инде ҡайтып
китергә булып, байтаҡ ара
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">уҙғансы, Фәнилә уны
оҙатып бара. Ҡашлаҡҡа еткәс, бер-береһенә именлек, тыныс йоҡо теләп, һуңғы
тапҡыр ҡул ҡыҫышалар. Тик Һаҙый әле лә китергә ашыҡмай. Әйтерһең, күҙгә
күренмәгән сихри ептәр ике йөрәкте бергә сорнаған да, ебәрмәй. Инде
BE">егет
үҙе ҡыҙҙы
mso-ansi-language:BE">етәкләп
"NewtonITT","serif"">ауылға саҡлы килә. Улар ҡайһы саҡ төн
ауышҡансы шулай бер-береһен оҙатышып йөрөй.
ҡауышты. Гөрләтеп туй яһанылар.
Һаҙыйҙы һайлап яңылышманы. Тырыш, уңған ир булып сыҡты ул. Әҙәплелеген,
иғтибарлылығын һөйләйһе лә түгел. Көлөп кенә тора. Фәнилә, өйҙә яңғыҙы ғы
BE">на
ҡалған саҡтарҙа:
mso-ansi-language:BE">“Мин
бәхетле
mso-ansi-language:BE">!
"NewtonITT","serif"">
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">К
font-family:"NewtonITT","serif"">ешеләр, ишетегеҙ, көнләшегеҙ, мин бәхетле,
бәхетле!!!
mso-ansi-language:BE">” —
тип ҡысҡырырҙай була. Шатлыҡтан, тулҡынланыуҙан хатта бейеп тә ала...
ул, — тип һүҙен дауам итә
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">күршем. — Эштән ҡайтып инәм,
шулай, ә ул йылы һүҙҙәр менән ҡаршылай.
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">“
Арыманыңмы? Бик BE">йонсоғанһыңдыр
инде?
mso-ansi-language:BE">”
— тип, йомшаҡ ҡулдары менән яңаҡтарымдан һөйөп ала. Өй ҙә таҙа, һәр саҡ
йыйыштырылған була. Ашарға әҙер. Шундай күңелле!
Уның хеҙмәт хаҡына мохтаж түгел инем. Тик бына һуңғы ваҡытта яраларым көсәйеп
китте. Ята
mso-ansi-language:BE">лы
-тораBE">лы
Һаҙый, ҡырт киҫеп. Уның был хаҡта һөйләргә теләмәүе аңлашыла ине. Мин уйға ҡалдым.
— Сығып киткәндә: BE">“Һаҙый,
үпкәләмә, һин аңларға тейеш — мин әле йәш
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">”, — тип кенә әйтте, —
шундай ҡаты һәм тупаҫ килеп сыҡты булһа кәрәк, шунда уҡ ауыҙымды яптым. Мин,
әлбиттә, ҡысҡырып:
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">“
font-family:"NewtonITT","serif"">Тимәк, ул еңел
иркә бер ҡатын
mso-ansi-language:BE">
икән!BE">” —
тип әйтергә теләгәйнем
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> дә,
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif""> ниндәйҙер көс тыйып ҡалды. Һаҙый быны
әллә һиҙмәне, әллә һиҙеп тә әһәмиәт бирмәне.
тауышы был юлы, нисектер, көслөрәк яңғыраны. —
уға. Минең арҡала күңеле бойоғоуын теләмәйем. Бәхетле
Хәҙер ул әсәһендә тора. Әле күрше ауылға димләйҙәр тип ишеттем.
яңынан бойоғоп, күңелһеҙләнеп,
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ҡарашын
ситкә BE">ташланы,
йөҙөнә тағы ла моңһоу күләгә төштө. Ул үҙенең артыҡ асылып китеүенә, эс
серҙәрен
mso-ansi-language:BE">әйтеп
"NewtonITT","serif""> һалыуына үкенә ине булһа кәрәк. Мин уны башҡаса
һөйләндерергә ярамағанлығын аңланым.
үтә торҙо. Һул яҡтағы иптәшем ҡайтып китте. Ә Һаҙый һис арыуланмай.
беҙҙең палатаға килеп инә лә иң элек Һаҙый янына бара, уны үҙ балаһылай
яҡын күреп, хәлен һораша башлай.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Тегеһе ғәҙәттәгесә:
тип яуап ҡайтара.
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Тик
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif""> Иван Петрович ауырыуҙың
Доктор
mso-ansi-language:BE"> ул һауыҡһын өсөн
font-family:"NewtonITT","serif""> бөтәһен дә эшләргә әҙер. Ләкин Һаҙый элеккесә
бойоҡ. Уның ҙур зәңгәр күҙҙәре көндән-көн төпкә батҡан
Бер кисте: китәһең... Икенсе берәүгә китәһең... Фәнилә...” — тигән һүҙҙәрҙе
ишетергә тура килде миңә. Белмәйем, әллә һаташа, әллә үҙе лә һиҙмәҫтән шулай
сәләмәтлегем яҡшыра. Тик Һаҙыйҙың хәле бик борсой ине. Иптәштәрем дә уның
BE">өсөн
ысын күңелдән ҡайғыра. Үлем
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">түшәгендә ятҡан был кешегә
нисек булһа ла ярҙам иткем килде.
Бына бер саҡ, тауышланмай
ғына, уның эргәһенә барып ултырҙым. Ул һағышлы күҙҙәре менән бүлмәнең ап-аҡ
стенаһына
mso-ansi-language:BE">текәлгән
"NewtonITT","serif"">. Ә ирен ситтәрендә, беленер-беленмәҫ кенә булып, йылмайыу
билдәләре сағыла...
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">У
font-family:"NewtonITT","serif"">ның күҙ алдында —
ФәниләBE">. Быныһы һүҙһеҙ
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:EN-US"> ҙә
ине. Ултырғысымды ҡуҙғатып ҡуйғас ҡына ул, уйҙарынан арынып, ми
BE">ңә иғтибар итте.
BE">— Һаҙый, — тинем мин уға, йомшаҡ тауыш менән, — уның тураһында башҡаса
уйлама. Аңлайһыңмы, уйлама! Һиңә хәҙер һауығырға кәрәк. Ул бит иң ауыр саҡта ирен
ташлап киткән. Бынамын тигән сибәр, яҡты күңелле ҡыҙға өйләнерһең әле. Ә уны онот. Онот,
һуң мин уға был һүҙҙәрҙе!
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ул, йәшен һуҡҡандай,
тетрәнеп китте.
mso-ansi-language:BE">Миңә с
"NewtonITT","serif"">икһеҙ асыу
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">һәм
нәфрәт менән ҡараBE">ны.
Шунан, бер һүҙ ҙә әйтмәйенсә, икенсе яғына әйләнеп ятты.
BE">Ошо ваҡиғанан һуң, Һаҙый миңә бөтөнләй өндәшмәҫ булды.
BE">Өйөмдән йыш ҡына хат алам. Ҡатыным мине бик ныҡ һағынғанлығын, хатта
төшөндә лә йыш күреүен яҙа. Һөйөү, мөхәббәт һүҙҙәрен дә ҡыҙғанмай. Тик бына
Һаҙыйға ғына берәү ҙә яҙмай.
BE">Бөгөн, ғәҙәтенсә, еңел генә атлап, палатаға хат ташыусы килеп инде лә
конверттарҙы аҡтара башланы.
итегеҙ
mso-ansi-language:BE">!
торҙом. Хат ҡатынымдан ине.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> Онотолоп китеп уҡый
BE">— Ҡотлогилдин, һеҙгә заказлы хат.
BE">Шунда, үҙем дә һиҙмәҫтән, башымды күтәрҙем дә Һаҙыйға төбәлдем. Ул
ышанманы, ахырыһы, урынынан ҡуҙғалманы. Хат ташыусы дүрт мөйөшлө зәңгәрһыу
конвертты тотоп, уға табан ыңғайлағас, аҡрын ғына тороп ултырҙы. Хатты алып,
адресына күҙ ташлау менән, ниҙер һиҙеп, йөҙө ағарынып китте, һуңынан, биҙгәк
тотҡандай, ҡалтырана башланы. Хаты төшөп китте. Ул ашығып уны йәнә ҡулына алды.
Йөрәге йыш-йыш тибеүҙән, ахыры, конвертты асырға хәле юҡ ине.
BE">Бер аҙҙан бөхтә итеп бөкләп һалынған ҡағыҙ битен аҡрын ғына тартып сығарҙы
ла уҡый башланы. Тора-бара йөҙө асылып китеп, уҡыған һайын яҡтыра, мөләйемләнә
ҙә уға ҡарап ниҙер көтәбеҙ.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ниһайәт ул көлөп башын күтәрҙе
хәрефтәр менән теҙеп яҙылған юлдарҙы ҡысҡырып уҡый башланым
BE">:
һ
mso-ansi-language:BE">өйөклөм!
теләйем. Мине эшкә алдылар бит. Ҡайҙа тиһеңме? Фермаға, һауынсы итеп. Шуны ла
әйтәйем, әсәй мине Тауҙар ауылындағы йәш, буйҙаҡ иргә димләй. Колхозда хисапсы
ул. Йортло
mso-ansi-language:BE">, маллы
көндәрҙә күп уйландым, күп ғазапландым. Әхирәттәрем осрай ҙа:
BE">“Көндән-көн
ябығаһың, әллә ауырыйһыңмы?
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">”
— тип һорай. Юҡ, BE">һаулыҡҡа зарланған юҡ. Тик күңелгә генә ниҙер етмәй.
бесәнгә барғайныҡ, йөктәребеҙҙе тейәп бөтөрҙөк тә, аттарыбыҙҙы юлға
төшөрөп, һәр ҡайһыбыҙ саналарыбыҙ артынан эйәрҙек. Минең танауға ләззәтле, татлы
еҫ бәрелде.
mso-ansi-language:BE">Ул
бесән еҫе ине. Бесән еҫе... Теге саҡта хуш еҫле еләкле туғайҙа тәүләп
осрашыуыбыҙ күҙ алдыма килеп баҫты ла хистәрҙән күңелем тулды. Фермаға ҡайтып
бесәнде бушатҡанда ла, эштәремде бөтөрөп өйгә табан атлағанда ла был хис
саф, ялҡынлы һөйөү менән
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">яратыуымды айырым йәшәй башлағас
тағы ла нығыраҡ аңланым.
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ысын мөхәббәтте
һүндереп тә, һүрелдереп тә булмай икән ул. Юҡ, мин һине ташлай алмайым, Һаҙый.
Тиҙерәк һауығырға тырыш, һөйөклөм...
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">”
Һаҙый үҙе уҡыны. «Һине өҙөлөп көтөп ҡалыусы Фәнилә», — тигән
BE">һуңғы һүҙҙәрҙе
ул сикһеҙ бер тулҡынланыу менән әйтте.
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ҡ
ағыҙ битенән BE">оҙаҡ ҡына күҙен
Фәниләнең рәсемен ҡулына алды
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE"> ул.
эргәһенә йыйылдыҡ.
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">Ф
font-family:"NewtonITT","serif"">ото ҡулдан-ҡулға күсеп йөрөнө.
Был юлы һүрәттәге кеше
"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">,
font-family:"NewtonITT","serif""> ысынлап та
, бик матур күренде. BE">Уға
бөтә йөрәктән рәхмәт әйткебеҙ килде. Беҙ Һаҙыйҙың ҡулын ҡыҫтыҡ, тиҙерәк
һауығып, ҡатыны менән ҡауышыуын теләнек.
хәле, әкренләп яҡшыра башланы. Ул хәҙер беҙҙең менән һөйләшә лә, көлә лә, шаяра
ла.
mso-ansi-language:BE">Ризыҡтан да баш тартмай
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif""> башланы.
һуңғы көндәрҙә тағы ла йышая төштө. Ул һәр ҡайһыһында Һаҙыйҙы бик
һағыныуын, күрешеү минуттарын түҙемһеҙлек менән көтөүен яҙа. Ә береһендә инде
BE">үҙен
алды
mso-ansi-language:BE">нғы һауынсы тип
font-family:"NewtonITT","serif""> газета
14.0pt;font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">ға яҙып сығыуҙарын,
хеҙмәт көнөнә тейгән аҡсаһына
font-family:"NewtonITT","serif";mso-ansi-language:BE">һөйгәненә күлдәк алып ҡуйыуын
Һаҙый арыуланып, BE">күҙгә күренеп йәшәреп,
"NewtonITT","serif""> шаҡтай тулыланып ҡайтып китте. Тиҙҙән мин дә
BE">госпиталдән сығып,
яңынан шаулы, күңелле ауыл тормошона ҡатнашып киттем.
алдыма йыш ҡына ҡуңыр йөҙлө, мөләйем ҡарашлы, һөйкөмлө Һаҙый һәм сәсен икегә
айырып тараған, иңенә шәл һалған Фәнилә килеп баҫа.
Үҙҙәре ҡәнәғәт йылмая. Ҡайнар һөйөү, саф мөхәббәт менән йәшәгән кешеләр сикһеҙ