Шәүлә Повесть Хәйҙәр Тапаҡов (2)

Хәйҙәр Тапаҡов

Шәүлә

Повесть 

2

Хәтерендә, яҙ көнө университеттың икенсе курсында уҡып йөрөгәнендә Хәкимйән ме­нән таныш­ты. Танышты, тип әйтеүе дөрөҫ үк булмаҫ, ул уны, математика факультетында белем алған егетте, һыртынан күреп белә ине. Ҡолға буйлы, бумала сәсле егет менән ятаҡ­тың коридорында тап та булышалар ине ҡайһы саҡ: теге юл биреп си­ткә тарт­ыла, ә ул ба­шын юғары сөйөп уға һирпелеп тә ҡарамай үтеп китә. Үҙенең си­бәрлеген белә ине шул, бындай күҙгә бәрелмәҫтәр уға иш һәм тиң түгел. Хыялында күҙал­лауынса егете оҙон бу­йлы, мыҡты кәүҙәле, ирҙәрсә аҙ һүҙле, ҡырыҫ йөҙлө сибәр, ысын рыцарь, йә, юҡ тигәндә, итәғәтле, тәрбиәле аҡһөйәктәр нәҫеленән сыҡҡан принц бу­л­ырға тейеш. Ундай ир-егеттәр юҡтыр ҙа ин­де ул хәҙер. Шулай ҙа хыялында йөрөткәненең көтмәгәндә һәм ҡапыл килеренә ышана һәм өмөтләнә ине. Ә был факу­ль­тет ҡомағы көндәрен китаптар ҡосаҡлап уҡыу залында үткәрә.
Дәрестән сыҡты ла ятаҡҡа ҡайтҡыһы килмәй маҡсатһыҙ ғына иркә, наҙлы нур­ҙар тулған ҡала буйлап йөрөп алырға итте. Спорт стилендә йөрөргә ярата: өҫтөн­дә ал төҫтәге болоньянан тегелгән еңел куртка, тар, янбашын, балтырҙарын кипсәлдергән джинсы кейгән, аяҡтарында кроссовкалар, башында үҙе бәйләгән матур аҡ башлыҡ, ә муйынына шул уҡ төҫтәге остары сә­с­әкле оҙон шарф уралған. Сауҙа үҙәг­енә инеп, пальтолар, курткалар һатылған бүл­ектә бер ке­йеп, бер сисеп ҡарап, кейем һай­ланы. Һатып алыу түгел маҡсаты, йәнә кеҫәһендә стипендияһының ҡап яртыһы ғына ята, уны ла айҙың аҙағына тиклем кәрәк-яр­аҡ­­ҡа, аҙыҡ-түлеккә бүлеп ҡуйған. Оҡшағанын һайлап ала ла көҙгө ҡар­шы­һына ба­ҫып ен­текләп, килешәме-юҡмы икән­ле­кте тикшерә. Сисеп, икенсеһенә тотона. Һатыу­сы ла, бер ҡат­лы йән, сауҙаһының уңырына ышанып тауарын маҡтай-маҡтай уға булышып эргәһендә йүг­ергеләй. Апаруҡ ваҡыт бүлектәр буйлап сәйәхәт иткәс, сығ­ып автобус туҡталышына йүнәлде. Кис эштән ҡайтыр ваҡыт булғас, пас­сажирҙар күп ине, көслөк менән салонға инеп тығылды. Юғарыға ҡараны ла, унда теге һонторҙоң йөҙөн күргәс, ризаһыҙ сирылып ситкә боролдо һәм тәүге туҡтал­ышта уҡ төшөп ҡа­­­лырға йыйынып, бер-береһенә терәлеп баҫҡан халыҡты йырып, ишек яғына ҡарай йүнәлде. Төштө, артта тотҡарланған шарфын тартты, һәм уның осона та­ғы­л­ып теге һонтор сыҡты. Шарфтың сәсәге уның куртка төймәһенә сеймәлгәйне. Бер яҡ си­т­кә тартылып егеттең төйөндө тағатыуын сабырһыҙланып көтә, үҙе ян-тирәһенә ҡар­ап-ҡарап ала. Тегенең тулҡынланыуҙан әллә ҡулдары ҡалтырай, хәрәкәттәре килбәтһеҙ.
– Йә , тиҙерәк, ваҡ­ы­тым юҡ! – Китергә йыйыныуын белдереп урынында тыбызыҡланы.
– Ҡайһылай итәйем, ныҡ сеймәлгән бит… Хәҙер…
– Бер аҙҙан асыуы баҫылды һәм егетте ҡыҙыҡ итергә булды:
– Ыс­­­ҡындырырға теләмә­гәсегеҙ, бөгөн кискә саҡлы мине үҙегеҙ менән алып йөрөйһөгөҙ инде. Ҡайҙа алып бараһығыҙ?
– Егет албырғап ҡалды ла тотлоғоп-тотлоғоп яуапланы:
– Һеҙҙеме? Ҡайҙамы? Минме? Бөгөн театрға премьераға билет алғайным.
Тик бер­әүҙе генә…
Ул үҙ һүҙләнеп ир­ендәрен бүл­т­әйтте:
– Театрға барырлыҡ итеп кейен­мәгән­мен, шулай ҙа унда булғым килә, тағы ла бер билет табығыҙ!
– Мин ни ҡыуан­ып… Әйҙәгеҙ…
Йәнәшәләп киттеләр, тик сәсәк өҫкө төймәгә эләккәнлектән шарф аҫылыныңҡырап күренә, шуға егетте ҡултыҡлап алып уға һыйына биреберәк атлай башланы. Бы­лай ҡулайыраҡ, бер-береңә бәйләнгәнлегең дә беленмәй. Егет бөтөнләй юғалып ҡалды, ыҡ-мыҡ итеп һорауға ғына яуап бирә лә тура ҡатып килә. Һиҙҙе, оҡ-шай ул был егеткә, оҡшай! Әле сая ҡылығы менән шаңҡытты, телдән ҡалдырҙы. Мә­­рәкә уйлап тапты ла бит, тик бының аҙағы нимә менән ба­р­ып бөтөр, билдәһеҙ. Те­атр гардеробында кейемдәрен бер элгескә эл­гәс, көҙгө ҡа­ршыһына баҫып өҫ-башына күҙ атты ла фойеға йү­нәлде, ә егет билет эҙләп театр ты­шына сыҡты. Апаруҡ юғалып торғандан һуң кире инде, тапҡан билетты, тик йәнәш түгел, аралары ике-өс рәт. Ул алға ултырҙы, егет арт яҡҡа. Премьера уға оҡшаманы, шау-шыулы, арзан көлкөгә ҡоролған комедия. Уның ҡарауы, ег­еттең иғтибар үҙәгендә булды: тәнәфес мәлендә әкиәт донъяһына тартым ялтырауыҡ залдарҙы ҡыҙырҙылар, актерҙар, спектаклдән күренештәр төшөрөлгән фотоларҙы ҡа­р­анылар, шунан театрҙың буф­етына йүнәл­деләр. Ҡаршыһында ултыр­ған егет тыйнаҡ өндәште:
– Бер ятаҡта йәшәһәк тә, беҙ та­ныш түгелбеҙ бит әле. Мине Хәкимйән тиҙәр, ә һеҙ­­ҙе?
– Гөлнур.
– Гөл һәм нур. Матур яңғырайҙар.
– Ә һеҙҙең исемегеҙ боронғо, шу­лай ҙа ха­ким йән булғас, бара. Тимәк, был фани донъя менән хаким итер өсөн тыу­ған­һығыҙ. – Ул күҙҙәрен осҡонла­ндырып йылмайҙы.
Тамаша барышында арҡа буйы менән егеттең наҙ­лы ҡара­ш­ын һиҙҙе. Ошолай ултырыуы үтә лә күңелле ине, ул тәүге тапҡыр үҙен һаҡлаулы һәм яҡлаулы итеп тойҙо.
Спектакль тамамланғас, тамашасыларға эйәреп ярым ҡараңғы урамға сыҡтылар. Иртә килгән яҙ ҡылығын бер күрһәтмәһә бер күрһәтә шул, көн үҙәгендә ялтлатып ир­етеп тор­һа ла, кис шығыр­ҙа­тып туңдырып та ҡуя. Ятаҡҡа етәрәк ул яҙа баҫты ла аяғы ау­ыртыуҙан ҡысҡырып ебәрҙе:
– Ай! – Эргәһен­дәге ағас олонона йәбеште.
– Бы­на һиңә мә, аяҡ аҫтында ятҡан бәлә! – Юлдашы өтәләнде. – Ҡай­һы ерең ауыр­та?
– Бынау ерем, бәкәлем… – Аяғын асфальтҡа терәп ҡараны ла киҫ­кен сәнсеү алыуҙан бөгөлөп төштө.
– Ятаҡ эргәлә генә бит, күтәреп кенә алып барайым!
– Юҡ, мин үҙем…
– Ҡайҙа инде, ана бит, баҫа ла алмайһың… – Тегеһе, артыҡ һүҙ ҡуйыртмай, еңел генә итеп ҡулдарына алды, ә ул сараһыҙҙан муйынынан ҡо­саҡланы. Оҙон буйлы тарамыш ҡына булһа ла көслө генә икән. Ышаныслы баҫып атлай. Ятаҡта вах­тала ултырған әбей­ҙең өкәлтәгенә инделәр. Ошоғаса аҡ шарф менән бер-береһенә бәйле инеләр, ысҡындыра алмағас, сәсәкте өҙөргә тура килде, аҡ еп киҫәге ҡара курткала айырым-асыҡ күренә. Хә­к­имйән уны аҙаҡтан да алып ташларға теләмәне. Егет һаҡлыҡ менән кроссовканы һалдырғас, бәкәлде ныҡ итеп тарттырып бинт менән бәйләп ҡуйҙы. Шөғөлөн ослағас, аңлатыуҙы ла кәрәк тапты: “Минең атайым менән әсәйем район үҙәгендә дауаханала эшләйҙәр. Шуға күрә тәүге ярҙамды күрһәтә беләм”. Уғаса тиҙ ярҙам машинаһы килеп етте лә, носилкаға һалып дауаханаға алып киттеләр. Аяғын дежур хирург ҡараны, иртәгеһен рентгенға ҡуйҙылар. Бәхеткә күрә, бәкәл быуыны ҡаймыҡҡан ғына икән. Төштән һуң яурыны аша аҡ халат һалған Хәкимйән ашығып килеп инде, ҡулында аҙыҡ-түлек һалынған пакет бар, гөл­ләмә алырға ла онотмаған.
Атаһы бүлексәлә ат ҡараусы, күҙгә зәғиф әсәһе өйҙә, шуғалыр нәзәкәтле бүләкте сәйерһенеб­ерәк ҡа­­бул итте, сөнки ошоға тиклем уға сәскә бүләк итеүсе табылманы. “Табип­тарҙың малайы, моғайын, ғаиләлә яңғыҙҙыр ҙа әле, аҡсаһыҙ түгелдер”, тип тынысландырҙы үҙен. Саҡырылмаған ҡунағы ихлас ҡыуанысын белдерә һалды:
– Саҡ эҙләп таптым, барыбер таптым, шәп, эйе бит?
– Шәп шул… – булды яуап.
Шулай танышып киттеләр. Ә инде ярты йыл үтеүгә ошо күрмәлекһеҙ генә егеткә үлеп ғашиҡ булғайны. Уның бөтә булмышын ярата, өтөрөй сәс, һонтор буйҙан тыш танауы төбөндә ҡалҡҡан һоро миңенә тиклем ҡәҙерле. Теүәл фәнде үҙләштерһә лә, Хәкимйән әҙәбиәтте, мәҙәниәтте төптән белә, йәнә мауыҡтырғыс әңгәмәсе, ауыҙыңды асып һоҡланып тыңла ла ултыр.
Университетты тамамлағас, йүнәлтмәне тыуған районына алды, тура ауылдарына ҡайтырын да алдан белә ине. Шунһыҙ сараһы ла юҡ, йорт-ҡура тирәһендә йөрөү генә түгел, өй эсендә лә әсәһе күп осраҡта үҙе ярҙамға мохтаж. Хәкимйән дә тыуған яғ­­­ына ҡайтып китте. Йылы хушлаштылар, хат яҙышып торорға һүҙ ҡуйыштылар, лә­кин вәғәҙә бирешмәнеләр. Быныһы артыҡ та, урынһыҙ ҙа һымаҡ тойолдо. Көҙгә саҡлы әл­лә күпме ваҡыт бар, ҡайтып рәхәтләнеп ял итә башланы: көндөҙ Һаҡмарға барып һыу­ҙа ҡойондо, ҡомда ҡыҙынды. Еләк мәле еткәс, туғай-болондарҙы ҡыҙырҙы, ә бесәнгә төшкәс, атаһына ярҙамлашты. Атаһы бесәнгә ауылда беренселәрҙән булып, йәй башында уҡ төшә. Үләндең бешеүен көтмәй. Көндәлеген сабып алып ҡайталар ҙа лапаҫ башында киптереп, һарай ҡыйығына һалалар. Ошолай итһәң, башҡалар ҡуҙғалғансы ярты эшеңде ослайһың да ҡуяһың. Иртәнге сәйҙе эскәс, ат егеп сабынлыҡ яғына юлланалар. Яңы ғына ҡояш ҡалҡып килә, селтерләп арба тәгәрмәстәре йырлай, туры ат керт-керт юрта, күңелле кешнәп ҡуя. Иртәнге һалҡынса һауа тәнде земберләтә, әле йылымысланырға өлгөрмәгән сафлыҡҡа ҡушылған үлән еҫе танауҙы наҙлы ҡытыҡ­лай. Рәхәт. Ҡа­ла шау-шыуынан, зачеттарға, имтихандарға әҙерләнеү ығы-зығыһынан бик ялҡ­ҡайны, арығайны. Кис етһә, клубҡа бара. Унда ла тиҫтерҙәре араһында күңелле. Тик атаһы менән бүл­ексә аттарын баҡҡан һөйкөмһөҙ Фәриттең артынан ҡалмай та­ғылып йөрөүе генә оҡшамай. Тупаҫ, уҫал ул, ауылдағы бөтә егет-еләнде ҡурҡытып, буйһондороп то­та, тик уның әйткәнен, ун­ың ҡушҡанын ғына үтәһендәр. Ваҡытында үтәлмәй икән, йоҙроғон эшкә ҡуша, бер кемде лә аяп тормай. Ҡайтып тө­шкәс клубҡа барғайны, Фәрит күтәрмәлә тәмәке көйрәткән егет-еләнгә тамаҡ төбө менән иғлан итте: “Гөлнур минеке, үҙем өйрәтеп алам, ишетһен ҡолағығыҙ!” Нуҡта күрмәгән тайҙы йүгәнләйме ни?! Был киҫәтеү тегеләр өсөн ҡәтғи һәм ки­ре ҡаҡҡыһыҙ фармандай яңғыраны. Тупһанан күтәрелеп килгән ыңғайы ишеткән һүҙҙәрҙе ишетмәмешкә һалышты, үҙ алдына йылмайып ҡына ҡу­йҙы, ҡарап ҡарарбыҙ, йәнәһе. Ысынлап та, ошо кистән Фәриттән башҡалар унан ситләште, яҡынламаны, һүҙ ҡушма­ны. Өйрә­­теүгә килгәндә инде оҙаҡ көттөрмәне, бер кистә өйҙәре эргәһендә һағалап тороп әрһеҙ бәйл­әнергә маташты. Уҫал ҡаршылашыуға юлыҡҡас, зәһәр ыҫылд­аны: “Тәтәйләнеп күпме һикерәнләрһең тиһең, эләктерәм барыбер!” Һәм эләктерҙе, яңғы­ҙы еләк йыйып йөрөгән туғайға һыбай килеп сыҡты ла уны осраҡлы тап иткәндәй ҡыланып йөҙөнә ғәжәпләнеүле йылмайыу, шатлыҡ осмото сығарған булды. Эйәрҙән килештереп һикереп төшөп, теҙгенде атының алға аяғына сырмағас, эргәһенә сүкте, әңгәмәләре ялғанмаһа ла, тоҙһоҙ хәбәр һөй­ләп көлдөрөргә маташты, шунан бер ни тиклем ваҡыт еләк йыйышып аҙапланды. Үләнде ғыршылдата тешләп утлаған айғырҙың ҡара ялдары түбән һа­л­­ынған, туҙғаҡ ҡойроғо ялпылдап күренә, дейеү инде, фани көнитмештәге дейеү. Көн һалҡын булмаһа ла, тәненән аңлайышһыҙ дерелдәү йүгереп үтте. Фәриттең уғры ҡар­а­шы башҡаларҙың юҡлығын байҡап бар тирә-яғын һөҙөп күҙәтә ине. Тикмәгә килмәгәйне ул, уңайлы мәлде аң­дып йөрөгән, тимәк. Уның еләк йыйыу ҡайғыһы китте. Йыйғаны күнәген яртыламаһа ла, ҡабаланып ҡайтыр яҡҡа ыңғайланы. Тик оло юлға төш­­кәнсе һирәк сауҡалыҡтар менән ҡапланған элекке ди­лән­кәлектән үтергә кәрәк, ары иг­ен баҫыуы аша сығаһың, шунан һуң ғына юл­аусылар йөрөп торған юл күренә. Сау­ҡа­лыҡтар менән тиңләшкәйне генә ар­тынан йүгерә-атл­ай төшкән Фәрит ҡыуып етеп би­ленән ҡосаҡланы. “Ебәр!” – тип бар көсөнә ҡысҡырҙы ла ҡасырға теләп алға уҡтал­­ды. Һөрәнләүен берәйһе иш­етер тип өмөтләнде. Ҡайҙа инде?! Һеләү­һендәй етеҙ Фәр­ит үрелә һалып эләктерҙе лә йөҙөн ҡайырып үбергә маташ­ты. Яуап итеп сикәһенә һал­ды. “Ах, һин шулаймы ни әле, кәнтәй?! Мә, улай­һа!” Кинәт эсенә тондорҙо. Ки­­ҫкен ау­ы­ртыуҙан күҙ алдарында осҡондар бейене, тыны быуылды. Йөгөнөкләп ул­тыра ине, ҡабаттан ҡалҡытты ла ике ҡуллап иҙеүенән матҡып күлдәкте биленә ҡә­ҙәр ярып еб­әрҙе, күкрәксә ситкә осто. Ҡулдары менән ялан­ғас түштәрен боҫормаларға итте. Был мәлдә Фәриттең күҙҙәре ҡорбанын тамаҡлар­ға йыйынған бүре ише хәтәр ян­ып кит­кәйнеләр. Аяҡтарын тарбайтып баҫ­ҡан, тотош кәүҙәһе ҡорбанына ташланырға йыйынған йыртҡыстай көсөргәнгән. Шул мәлдә ҡотола алмаҫлыҡ хәлгә тарыуына төшөндө. Шулай ҙа аҙағын­аса алы­шырға булды: хәлһеҙ ҡарашы менән тирә-яғын байҡаны. Унан бер-ике аҙым ситтәрәк йоҙроҡ дәүмәле таш ята. Әгәр шуны эләк­терһә, бәләнән ҡотолдо тигән һүҙ. Урынында бәүелеп тора бирҙе лә, кинәт алға уҡтал­ды, ләкин уй-теләкте аңғарып өл­гөргән Фәрит аяҡ салып өлгөрҙө лә өҫтөнә ҡап­ланды. Йәнтәслим айпалашыуға үләндәр зәғифләнеп йығылды, тирә-йүн ат аунағандай таҡырайҙы. Яҡынлыҡты тойоуҙан, тығыҙ түштәр­ҙе, тәнде, тулы аяҡтарҙы, ҡалҡыу осаны һәрмәүҙән Фәриттең енси дәрте тыйып торғоһоҙ ташып, ул алйый, аҡылдан яҙа бара ине, шикелле. Тегенең биттәрен матҡып тырнап ебәрҙе, яйын тап килтереп беләгенән тешләне. “Ай-й-й-й!” Ҡуҙғалмаҫлыҡ итеп ҡыҫып, һыбай атланып өл­г­ө­ргән уҫлаптай кәүҙә бар көсөнә уның эсен төйгөсләргә тотондо. Биреште, хәле бөттө, тырпыраны. Ҡалғанын Фәрит көсөнә, ҡарыуына, кәренә кинәнгәндәй ҡабаланмай башҡарҙы: биленән түбән яғын яланғасланы, аяҡтарын тарбайтты, үҙе лә тышалған салбарынан ҡотолдо. Са­тын киҫкен ауыртыу ярҙы…
Бына көсөргәнгән кәүҙә дерелдәп бушанды ла хәлһеҙләнеп ситкә ауҙы. Юғарылағы зәңгәр күк төҫһөҙләнеп ҡалған, унда бысраҡ йыуғыстай шыҡһыҙ болоттар йөҙә. Ҡарашын ситкә алды, ирт­ән­­сәк ҡарағусҡыл япраҡтарын елдә тирбәткән ҡупшы сауҡалар ҙа шәүләгә әүерелгән. Бар донъя – шыҡһыҙ шәүлә. Бөләңгерт, күләгәһеҙ шәүлә… Шул һоро донъянан ҡәнәғәт мығырҙауҙы ишетте: “Уйламаған, өм­өтләнмәгән дә инем, ә һин ҡыҙ булып сыҡтың, ҡурҡма, алам мин һине бисә итеп... Ә һин миңә теләйһеңме-юҡмы барырһың, бармай хәлең юҡ... Хәҙер һин бисә, минең бисәм...”
Ҡаса-боҫа кискә генә ҡайтып инде: ике-өс урындан йыртылып яурын остарына саҡ эләгеп торған балитәкле күлдәк эт алғыһыҙ хәлгә килгән, ялб­ы­раған сәстәренә кипкән үлән ҡыяҡтары һырыған, йөҙө тартылып, күҙ төптәре ҡара көйөп сыҡҡан. Серҙе йәшерерлеге ҡалмағайны. Хәйер, йыйынмай ҙа ине, бөгөн үк, хәҙер үк хоҡуҡ һаҡлау органдарына еткерер, хәшәрәт ғәҙел язаһын алһын әйҙә. Бөтәһен дә әс­ә­һенә һөйләп бирҙе. Ултырып илашып алды­л­ар. Беҙҙе ҡапсыҡта йәшереп тотоп булмаған кеүек, был оятты ла боҫормалау мөмкин түгел ине, йортта тиҙҙән дауыл ҡубасағы көн кеүек асыҡ. Һуҡмыш ҡайтып ингән атаһы хәлде һүҙһеҙ ҙә аң-ланы, төшөндө, шу­ға тамаҡ төбө менән аҡыр­ҙы:
– Кем? – Яуапты ишеткәс, ишекте ҡаҡлыҡтыра ябып сығып китте. Уның яһил яндырайлығын беләләр, уй­ла­маған хилафлыҡтар ҡылып ташлауы бик тә ихтимал, шуға шөбһәләнеп-ҡурҡып төн уртаһына тиклем утты һүндермәй көттөләр. Бына ата­һы күренде. Баштағы ярһыуы баҫыла төшкәйне, теге һуҡмышлығына тағы ла ныҡ ҡына итеп өҫтәгәнлеге һиҙелә. Бына ул иҙән уртаһына аяҡ­тарын киреп баҫып ус һыр­ты менән һауаны ҡыйҙы:
– Дасадны! Ҡапҡабыҙҙы ҡасан да булһа дегеткә буярҙар тип ике ятып бер уйыма инеп сыҡманы. Ормош-тормош тигәндәре шулдыр инде, бер тапҡыр ситләп үтһә лә, икенселәй ошолайтып, әйләндереп килтереп баҫа шу-у-у-у… – Оятына, мәсхәрәгә ҡалыуына күнгәндәй ҡураныс ҡорҙай кәүҙә бөршәйеп ҡалған. Атаһы ни тиклем генә күркәләнһә лә, йәше үтеп бара шул, йәнә ауыр эш ни ҡуйһын, уны ғына түгел, достоиндарҙы, унан йәшерәктәрҙе һәм көслөрәктәрҙе бәлйерәтә. Ул да башҡа ирҙәр һымаҡ көн һайын арыуын-талыуын араҡы ҡеүәте менән баҫа. Сәбәпле-сәбәпһеҙ йыйылышып тәмәке быҫ­ҡы­тыу, араҡы эсеү – бар шөғөлдәре, ҡыуаныс һәм йыуаныстары. Ауыл ерендә башҡа ҡайҙа ба­рып төртөлһөндәр ҙә ни ҡылһындар? Ана бит атаһы тағы эсеп ҡайтҡан, ҡыҙының оятҡа ҡалыуын, түбәнселеккә төшөүен йыуған шулайтып. Бына күләгәләй, ҡа­расҡылай һын килеп сыҡ-ҡан хәлде яйға һалырға теләгәндәй ҡоласын йәйҙе! – Түлке ни эшләмәк, тотош ауыл, туған­дарың, мир алдында пазурға ҡалып, башыңды ташҡа ороп булмай, инәңде эт талағыр! – Йәмерей ҡаштарын төйөп, ас яңаҡлы уртын сәйнәп тора биргәс, эр­гәһендәге ултыр­ғысҡа гөрһөлдәне лә, соҡорҙар эсенә батып, уҫал ос­ҡондар сәскән күҙҙәрен уға ҡа­­ҙаны: – Һин дә хараша, гурыттан ҡайтҡас йөрө­нөң бит һи­крәң-дәп, ҡаласа ҡыл­ан­ып, йәшерер ерҙәреңде ялтла­тып, егет-еләндең күҙ­­ен ҡыҙ­ҙы­рып. Һиңә лә, Хәмде­ниса, әйтмәнем түгел әйттем, әйлән­гән һайын тыҡыным, тый ҡы­ҙ­ыңды, был яҡшы ме­н­ән барып бөтмәҫ, тинем. Тыңламаның! – Янап, киҫәтеп тә ҡуйҙы. – Ярай, был турала һуңынан тағы ла бер тапҡыр һөйләшербеҙ. Хәйер, һөйләшерлеге ҡалмаған… Кароче, былайыраҡ беҙҙең… туйыст минең фекер. – Ләкин уйындағын әйтергә ашыҡманы, әрләүен дауам итте. – Кешәнәмәгән бейәгә айғыр яҡынлап артыла һал­ып бармай. – Уның яғ­ына имән ботағындай ҡатҡан бармағын төрттө: – Ызнашит, бөтә бәлә үҙеңдә! Фәрит тә жалкы, мин пинсегә китһәм, алмаш булырҙай ярҙамсы, эшсән, тырыш, мәмәй түгел, өлөшөн яттарҙан ашатмаҫ заттан, ә был – бөгөнгө ҡаты, мәрхәмәтһеҙ, миһырбанһыҙ заманда иң глаунайы, иң мөһиме. Тинтәктең кәбәк башын оҙаҡ йылдарға төрмәгә тығыу бер тин тормай, уныһы ясны. Фәрит әллә ҡасып-боҫоп йөрөй, әллә һаман да быраматта ел ҡыуа, мөстән, белмәҫһең, күпме көтһәк тә өйөнә ҡайтып күренмәне. – Тауышын фарман биргәндәй ярайһы уҡ юғары күтәрҙе: – Шулай ҙа табын ар­т­ында ултырып Заһит ҡорҙаш менән кәңәш ҡороп алдыҡ, киләһе йо­мала улар һине әйттерергә килергә тейештәр. Так што, әҙерләнегеҙ!
Ырғып тороп, сәбәләнеп ҡысҡырҙы:
– Мин Фәриткә кейәүгә сығырға йыйынмайым! Кем етте шуға тоттороп ебәрергә мин һеҙгә бүлтерәк кәзә бәрәсе түгел!
Атаһы уның әйткәндәрен аңламағандай тексәйеп ҡарап ултырҙы ла уҫал һораны:
– Булыры булған, буяуы уңған. Ары нимә ҡылмаҡсыһың? Ярай, кейәүгә сыҡ­ма­ның да икән ти, тиҙҙән тотош ауыл шаулаясаҡ, ил ауыҙын иләк менән бар, ҡа­п­лап ҡа­ра! Ошонан аҙаҡ егет-елән һиңә ниндәйерәк мөнәсәбәттә булып, ниндәйерәк ҡараш менән ҡараясаҡ, шул хаҡта уйланыңмы, тишек... аҡыл?! Дасадны!
– Бында һыймайым икән. Китәм!
– Ҡайҙа? Тағы ла гурытҡамы? Кит әйҙә, ауырыу әсәйеңде ҡалдыр. Атайыңа ла йәшәренә оҙаҡ ҡалған тип уйлайһыңмы? Үҙем беләм, һиҙәм, әйтмәйем генә. Ә беҙ һи­не ауыҙыбыҙға ҡапҡан һуңғы телемде өҙөп биреп уҡыттыҡ, үҙебеҙ ашамаһаҡ ашаманыҡ, үҙебеҙ ке­ймәһәк кеймәнек. Ауыл ерендә аҡса табыуҙың ни тиклем ҡыйынлығын белмәйһең әле һин, аҡылһыҙ! Әсәйеңдең инвалидлығына килгән тиндәре, ат ҡараусының алған баҡыр тиндәрҙән хасил эш ха­ҡы ус ялауға ла етмәй, бик беләһең килһә! Ашаған, һоғонған түгел, тураған, бүлгән, һәммәһенә еткергән мин беләм, мин! – Тәмәке сығарып бер килке төтәп, төтөн йотто ла быҫҡыған төпсөгөн бармаҡтары бешкәндәй атып бәрҙе. – Бар, кит әйҙә, хәҙер үк сығып кит, кәрәгең һуҡыр тин! Тик онотма, ауылда беҙҙең тоҡомдо кәмһеткән берәй яман хәбәр таралһа, оҙаҡ уйлап тормам. – Муйынына боғалаҡ һалған хәрәкәт яһаны ла түшәмгә төрттө. – Минең һүҙҙе йығып ҡына ҡара! – Ырғып тороп сығыу яғына йүнәлде. – Хәмдениса, мин бөгөн лапаҫ башындағы ҡыуышта йоҡлайым! Иртәгә ба­рып Фәр­ит­те сыбыртҡы менән ярам, свулышты!
Әсәһе менән йоҡоһоҙ төн үткәрҙеләр, иртән таң һыҙылып көтөү­ ҡыуыр ваҡыт ет­кәс, әсәһе урынынан ҡалҡынды:
– Ауырымаған яғыңа ят, балам… Атайыңдың һүҙендә лә хаҡлыҡ бар. Ул ҡау­ҙыр булһа ла, әйткәнен эшләй торған кеше. Ҡылыр ҡылығын әйтмәһәм дә, яҡшы беләһең. Кеше һүҙе кеше үл­терә, тигәне ауыл еренә ҡағыла. Милицияға барып хаҡлыҡ юллауыңдан файҙа сығыр микән? Бәкерлегеңдән ҡалдың, ә сафлығыңды закун юлы менән генә һаҡлап ҡала ал­маҫың билдәле. Фә­риттең башын, атайың әйт-мешләй, ғүмерлеккә төрмәгә тығырһың. Бары шул ғына. Ул­а­рҙың уҫал тоҡомо ярты ауыл, яңғыҙ атайыңа, миңә көн күрһәтерҙәр тиһеңме? Ә беҙ күтәреп-һуғып ауылды ташлап китер йәштә түгелбеҙ, улай итергә алдан хәстәрләгән болобоҙ ҙа юҡ, йәнә ғүмеребеҙ ошонда үткән. Үҙең ҡара һәм хәл ит, сараһыҙламайым. Көслөк менән кейәүгә бирергә урта быуатта йәшәмәй­беҙ…

Дауамы бар.

Альбина Таҡалова һүрәте.