“ Әсәйемдең унан биш малайы булып үлеп торған”

- Әсәйем иртә етем ҡалған минең. Шуғалырмы, кәртә башында уйнап йөрөгән сағында ғына, ун өс йәшендә, һоратҡандар. Этҡолдағы указлы мулла улы Рәхмәтуллаға әйттергәндәр. Кулактарҙы ҡыуған йылдарҙа ул ағайҙы Мурманск яғына ебәргәндәр. Йәшләй генә яңғыҙ ҡалған әсәйем артынан ун йәшкә кесе егет йөрөй башлай. Һыуға барһа ла артынан эйәрә, бер ҙә тынғы бирмәй икән. Шулай итеп, атайым әсәйемде алған барыбер, өс балалары булды. Рәшит, Рәсүл ағайҙарым һәм мин. Мин юлда тыуғанмын. Хәл былай була. Апһындары әсәйемде өлкән тип ныҡ ҡына ҡыйырһытҡас, ағайымдарҙы етәкләп өйҙән сыҡҡан да киткән. Бик ғәрсел ине ул, һүҙ күтәрмәгән. Мин ҡорһаҡта ғына булғанмын. Әсәйемдең шундай ауыр сағында донъяға килгәнмен. Сыңғыҙҙан Баймаҡҡа китеп барған саҡта, Ҡуянтау эргәһендәрәк тулғағы башланған. Ни эшләргә лә белмәгән, ышыҡланам тиһә ағас юҡ, ултырып хәл алырлыҡ ташы ла күренмәй. Үҙенсә бер әмәлен тапҡандыр инде, май айының матур мәлендә, тәбиғәт ҡосағында донъяға килгәнмен.

Баймаҡ ҡалаһында үҫтек. Атайымды бер ҡасан да күргәнем булманы. Әммә барыһы ла, “шул тиклем атайыңа оҡшағанһың, бәхетле булырһың», тип юрайҙар ине. Иҫемдә: әсәйем бейә һауырға китә, ә беҙ ат һарайындағы шкаф башында симешкә сиртеп ултырып торабыҙ.

Әсәйем мине алдына ултырта ла, аслыҡ мәлдәрендә имен сығарғаныма ҡыуанып бөтә алмайым, тип һөйә торғайны. Ураҡ ваҡытында сәңгелдәккә элеп ҡуйыр булған. “Эйй, йылан килеп ҡуймаһын, күҙкәйҙәрен ҡарға соҡоп китмәһен тип көйөүҙәрем, яныуҙарым”, тип һөйләгәне хәтеремдә. Ҡала ситендәге баракта йәшәнек. Ҡыш хатта бүре олоуҙарын да ишетә инем. Әсәйем яңғыҙ өс бала менән ҡалһа ла, бер ваҡытта ла һыйырҙан өҙөлмәне.

- “Шоңҡар”ҙар: Атайымды бер ҡасан да күрмәнем тинегеҙ, ә Рәхмәтулла ағайҙың яҙмышы билдәлеме?

Рәшиҙә Туйсина: 1949 йыл әсәйем менән мәктәпкә тип баҙарға кейем ала китеп барһаҡ, беҙҙе шинель кейгән берәү туҡтатты. Аҙаҡ ҡына белеп ҡалдым: Рәхмәтулла ағай ҡайтҡан икән. Әсәйемде кире алырға теләүе асыҡланды. Үҙен оҙаҡ ҡына күндерергә тырышҡандары хәтеремдә. Ризалашты әсәйем, бергә йәшәй башланыҡ. Ул ағайҙың миңә ҡарата мөғәмәләһе матур булды. Таҫмалар, сәс майҙары алып ҡайтып та һөйөндөрҙө. Хәтеремдә: йәшен йәшнәһә, мин ҡурҡа инем, ә ул тап шул мәлдә тәҙрәне асып тороп ҡысҡыра. Әсәйем көйгәләк булды. Шауламағыҙ, ағайығыҙға ҡамасауламағыҙ, тип кенә торҙо. Күпмелер ваҡыт үткәс, Ғәлиә исемле матур ғына ҡыҙҙары тыуҙы. Эй, яратты уны Рәхмәтулла ағай! Тик... күпмелер ваҡыт үткәс, әсәйемдең бер туған һеңлеһе менән йөрөп алып китте ағайыбыҙ. Шунан йәнә берәү менән. Унан балаһы тыуҙы. Хатта әсәйемдең шул баланы бәүетеп ултырғаны ла хәтеремдә. Ләкин ул ағайҙы мин яманламайым. Ирҙәргә ҡытлыҡ заман ине бит. Әммә был хәл оҙаҡҡа барманы. Бер ваҡыт ағайыбыҙ иҫерек килеш ҡайтты. Әсәйем уның итеген сисергә ярҙамлашҡайны, ҡуңысынан аҡсалар ҡойолоп китмәһенме! Шул хәлдән һуң өйҙән ҡыуҙы ла сығарҙы. Сығып китһә лә, әллә күпме ваҡыт килеп йөрөнө. Тик бергә ҡалманылар. Рәшит ағайым әйтеүенсә, тәүге ирен яҡын күреп һыҙланды, шикелле, әсәйебеҙ. Мин иһә бер генә тапҡыр төндә илағанын ишеттем.