Оҫта Повесть (2) Рәлис УРАҘҒОЛОВ

2

Әкрәмдең hүҙҙәренә хайран ҡалған баштар hелкенде, телдәр шартланы. Ауылдан тик армияға ғына барып ҡайтыр өсөн сыҡҡан, ферма, трактор паркы менән өйҙәре араhынан башҡа юл үтмәгән был икәүҙең ҡыланышынан мәрәкә тапты Әкрәм. Тегеләр ҙә тост әйтергә тейеш ине. Ләкин улар "ағай тиклем әйтеп булмаҫ инде", "мин дә ҡушылам" менән сикләнде.

Ир-егет иҫерә башлауының өс баҫҡысы була, ти. Тәүгеhе – эш тураhында hөйләшеү. Был өсәүҙең hәр ҡайhыhы уныhынан ары атлағайны. Икенсеhе ҡатын-ҡыҙ. Нәҡ ана шул тирәгә тулышҡайны теләктәре. Ике алашаның (Әкрәм өйләнмәгәндәрҙе шулай атай) ауыҙынан ҡыҙҙар тураhында hөйләүен ишеткеhе бик килә уның. Тик hораша башлаhаң ҡыҙарып ултырыуҙарынан, балыҡ шикелле "күбек" күпертеүҙәренән ары китмәҫтәрен яҡшы белә. Шуға ла hүҙҙе әлеге хеҙмәттәше hөйләгән ваҡиғанан башларға булды. Билдәле, үҙе менән булған хәл итеп.

– Һүҙ ошоға киткәс, hеҙгә бер нәҫтә hөйләйем, түлкә еңгәгеҙ ишетеп ҡуймаhын, – тигән булды ул. Ҡолаҡтары үрә торҙо, күҙҙәре осҡонланды ҡаршыhында ултырыусыларҙың. Тимәк, хәбәргә күсhәң дә була. – Аңлашылдымы?

– Һәй, ағай, бына hөйләп йөрөhәм, – тип, Илдус яртылаш hынған алғы тешен күрhәтте. Ултырғысы менән яҡыныраҡ шылып ултырҙы. – Һөйлә, беҙ ундай егеттәр түгел.

– Мин бит, егеттәр, ауылда ғына мәжнүн булып йөрөйөм, канспирация өсөн... – Әкрәм донъяhын онотто. Хыялында тыуған күренештәрҙе тағы ла биҙәберәк, матурлап теҙә башланы: – Шулай Өфөләге ағайҙарға өйҙән ебәргән күстәнәстәрҙе кертеп, еңгәйҙән уларға ҡунғанлыҡҡа расписка алғас (уныhын бирә инде ул, тик ҡунма ғына), киттем дуҫтарға. Ул ни дачаhына йыйына. Какрас килдең, братан, киттек минең менән, берәр мужикты напарник итеп алырға тора инем, ти был. Баҡhаң, дачаhында hөйәркәhе менән уның әхирәте көтә икән. Баҡсалары эргәләш, имеш. Кәләшенә ни, йәшелсәләргә hыу hибергә кәрәк, тинек тә – hыпырттыҡ. "Москвич", үҙегеҙ беләhегеҙ, елле машина. Апарып та еткерҙе. Аҙағы ни аңлашыла торғандыр...

– Шунан, шунан? – Илдус уртына йыйылған төкөрөгөн йотто. – Беҙгә аҙағы ҡыҙығыраҡ шул.

– Аҙағы ни, – тигән булды Әкрәм. Өйрәнелгән баш, йәнәhе. – Индек. Таныштыҡ. Ну, әйтәйем, миңә тигәне бик үк шәптән түгел шул. Сибәрлек яғынан, тим. Ә ботта-ар, би-ил – ҡашыҡҡа hал да йот. Сибәрлеге генә ни пасум бит уның, туғандар. Йоҡлағандан hуң бөтәhе лә йәмhеҙләнә. Шуға ла, мәйтәм, шашлыҡ бешкәнсе йөрөп киләбеҙме, тим тегеңә. Исеме Зина уның, беҙҙең hыйырҙыҡынса. Шуға ла иҫтә ныҡ ҡалған. Риза булдымы тип ни, шуның өсөн килгән бит инде, шундуҡ ҡуҙғалды был. Гонаhына керә алмайым, инәлтеп-нитеп тормаhа ла, сразы муйынға аҫылынманы.

Әкрәм тамам онотолдо. Хыялында ғына йөрөткән күренеш күҙ алдынан ағылды.

Әкрәм менән Зина баҡсаларҙан алыҫ та китмәне – ай яҡтыhында ялтырап ятҡан ҡоймаҡ ҙурлыҡ күл күренде. Матур, ҡәhәрең. Әкиәттәрҙә генә була торған сихри матурлыҡ! Күлдән сағылған нур Зинаның йөҙөнән hыр-маҙарҙы юя, ай нуры суҡыш танауын матурлай, ирендәрен нәпсене ҡуҙғытырлыҡ итә. Ҡатын hуҡмаҡтан алға төштө. Юл күрhәтәм тип, юрамал шулай ҡылана төҫлө: күлдең яҡтылығы халат эсендәге кәүҙәhен бар нәфислегендә hынландыра, боролоп артҡа әйләнде ниhә туптай түштәре пәйҙә була, артабан атлаhа – төптән йыуан боттар уйнаҡлай... Аҡылыңдан яҙырлыҡ, донъяның hис бер рәссамы төшөрә алмаҫлыҡ матурлыҡ! Әкрәм аҙымын уның hайын йышайта. Бына ул фанилыҡтың фәрештәhен ҡыуып етә. Өс аҙым. Ике. Бер... Бар тәнен, алҡымына ойошҡан йәнен hура ҡатын. Ир барса батырлығын йыйып, уға ынтылды. Ҡосто-о... Ни ғәләмәт, ҡулында ҡатындың халаты ғына тороп ҡалды. Юҡ, фәрештә түгел уның ҡаршыhында, ә – hыу батшаhы ҡыҙы! Эйе, алтын сәсле Һыуhылыу. Ҡатын яй ғына атлап бара, әкиәттәге тәлмәрйен hылыуҙың ҡабыҡтары әрселгәндәй, ҡалған кейемдәре лә шылып төшә.

Ир өнhөҙ булды. Ауыҙын асты ла, ябырға ла онотоп, ҡатып ҡалды. Күпме йәшәп ошондай ҙа матурлыҡты – иҫең китмәле матур тәнде, билгә төшкән сәстәрҙең талғын елдә иркәләнеп таралыуын, көмөштәй сағылғанын – ғүмерендә лә күргәне юҡ ине. Һыу сәсрәткәндә гүйә көмөш тәнкәләрҙе услап hибә ул. Хатта сәрелдек тауышы ла танhыҡ, затлы ҡыңғырау сыңы тиерhең.

– Йә, төш, нишләп ҡатып ҡалдың яр башында, – тине лә Һыуhылыу, күлдән сыға башланы.

Телдән яҙған, йәне урынынан ҡупҡан Әкрәмдең тәне зымбырланы. Ҡатындың hалҡын, еүеш, шул уҡ мәлдә йом-м-шаҡ ҡына бармаҡтары күлдәк иҙеүен ысҡындырҙы...

– Үәт, туғандар, шулай ҙа була-а... – Әкрәм ярhыулығын тамаҡ төбөнә тығылған төйөргә ҡушып йотто. Шешә төбөндә ҡалған шыйыҡсаны стаканға ҡапланы. – Ну, егеттәр, ошондай төндәр, беҙҙе иркәләр тәндәр күберәк булhын өсөн! О-ох-ох... Әсе, ҡәhәрең, өтөп бара.

Илдус менән Ирек өнhөҙ булды: урындарында сыҙаша алмай ултырғысты шығырлаттылар, береhе буш стаканды тиктомалдан шылдырҙы, икенсеhе тамаҡ ҡырҙы. Боҙ урынынан ҡуҙғалды, тип уйланы Әкрәм, моғайын хәҙер үҙҙәре hүҙгә күсер, алдашырҙар, шыттырырҙар. Ир хәбәренән бик ҡәнәғәт ине. Тегеләрҙе ауыҙына ҡарата алыуы бер булhа, үҙенең дә хис-тойғолары урғылды, өйөнә – ҡатыны эргәhенә ашыҡтырҙы.

– Ярай, туғандар, миңә ҡайтырға ваҡыт. Һеҙҙең өлөшкә керҙем инде, кәрәкhә, минең алаhы ер бар ул. Берегеҙ эйәрә лә сәмәйен алып сығып бирәм, – тип, Әкрәм урынынан ҡуҙғалды. – Миңә етте, егеттәр. Теге хәлде иҫкә төшөргәндән hуң, ҡайнарлығы hыуынмаҫ борон ҡайтырға кәрәк...

– Һин ҡайтаhың да ул, ағай, ә бына беҙгә нишләргә? – тип, тубығына hуҡты Илдус. – Беҙҙең йөрәккә тоҙ hалдың. Ошонда әрней, ошо-онда!

– Әрнеhә, сараhы бар уның, егеттәр, өйләнегеҙ.

– Һы, әйтеүе генә анhат, үҙең йәш – hантый саҡта өйләнеп ҡалғанhың да, хәҙер аҡыл өйрәтәhең. Уйлап ҡара, ҡыҙҙар өсөн беҙ ҡарт, ә олораҡтары – кейәүҙә.

– Исмаhам, берәрhе үлмәй ҙә бит, ҡатыны ҡалыр ине, – тип hалды бер ҡатлы Ирек. – Быныhы кәнишнә, шутҡа. Ундай бер төнлөк күбәләктәр бар ҙа ул, тик донъя көтөргә бисә кәрәк, ағай, донъя көтөргә! Малайҙар, ҡыҙҙар үҫтерергә...

– Йә, ярай, ағай, бар ҡайт. Кәрәкhә, яртыhын үҙебеҙ табырбыҙ. Аҡса булмаhа ла аптырамайбыҙ, иртән барып эшләү хаҡына бирәләр ул. – Илдустың кәйефе тамам төштө. – Ирек дуҫ, hин әйткәндәр менән хушhынырға ғына ҡала беҙгә, бүтән сара юҡ.

Урамға сыҡҡас, донъялар иркенәйеп китте. Һулап туймаҫлыҡ саф hауа, йондоҙҙар, киңлек. Өйгә ашыҡтырған хистәр, ауасаҡ түшәк йылыhы, ҡайнар ҡуйын тәнгә еңеллек бирә, буталған башта айыҡ уйҙар йүгерешә.

Т-дыңҡ, т-дыңҡ... Әкрәм тәҙрәгә сиртте. Т-дыңҡ, т-дыңҡ... Йоҡлағандар. Ишетеүсе юҡ. Ҡалай иртә ятҡандар, өйҙән сығып китеүгә ике сәғәт үттеме-юҡмы, йоҡоға ла киткәндәр. Тәҙрәгә сиртеп эш сыҡмауын hиҙгәс, ир солан ишеген ҡаҡты. Туҡ, туҡ, туҡ... Ҡыбырламайҙар ҙа. Доп, доп, доп... Аяҡтарҙы эшкә екте.

– Нимә, кертмәнеләрме, ужым быҙауының кәрәге юҡ, тинеләрме, хәстрүш! – Өй ишеге асылып та етмәне, Гөлмәрйәмдең сырылдауы ишетелде. – Шулай шул, уларға пеләмәннәй кәрәк, hинең hымаҡтар быуа быуырлыҡ. Ир итеп тотоусы мин генә бит hине, бы-ҙау!

Танау төбөндә солан ишеге асылды ла, унан оҙон ҡул hонолоп, Әкрәмде эскә hөйрәп алды, hуңынан ошо уҡ ҡул кире тышҡа этәрҙе.

– Алкаш, заразы, бар йөрөгән ереңдә ҡун!

Ишек ябылды. Келә тыртланы. Ауыр кәүҙә, солан иҙәнен шығырлата баҫып, эскә үтте.

– М-мин... Мин белермен әле! Эскән ирҙәрҙе күргәнең юҡ hине-ең, – тип мығырланы Әкрәм, ғәрлек тойғоларын еңергә тырышып. – Хә-хәҙер бер ярты алып ҡайтам да ишекте емереп керәм өйгә. Харап, күтәнемде сығарғансы күтәренеп өй hал да бисә хужа булhын, имеш.

Әкрәм шәп атланы. Бөгөн генә эшен тамамлаған – яңы өйҙәренә иҙән-түбә йәйеп биргән йортҡа табан атланы. "Расчут яhамағандар әле, иртәгә аҡсаhын алырмын, бөгөнгә берәр яртыhын бирhәләр, шул еткән. Аҡсаhы менән ҡалаға барып ҡайтырға булыр. Әҙәмсә кейенергә, төшкән тештәр урынына фикса ҡуйҙыртырға кәрәк", – тип hөйләнде ул.

Әкрәм уны күҙ алдына ла килтерә. Әлеге серек-сарыҡ тештәрҙән арынған да көмөштәй ап-аҡ, юҡ, алтын йүгертелгән hап-hары тештәрен йылтыратып өйөнә ҡайтҡан. Өҫтөндә – ҡара костюм, зәңгәр күлдәк, яғаhы аҫтынан галстугы аллана... Тә-әк, ә аяҡта – өр-яңы бәтинкә! Башында инде шәшке бүрек. Ҡуй, ул тиклеменә аҡсаhы етерме икән? Моғайын етер, етмәhә hуң, Әкрәм ҡасҡан кеше түгел, башҡа эштәреңде эшләрмен, тип hорап торор. Кем сығарыр яңы өйҙөң мейесен, торбаhын кем үткәрер? Ана шул-шул, күкрәк киреп, аяғында ныҡ баҫып hөйләшә ала ул. Әле лә бит тәҙрә яңаҡтарын hуҡты, рамдарын яhаны, нисәмә көн иҙән-түбә менән булашты.

Йоҡламағандар. Бәләкәй яҡтарында ҡырҡлы лампочка яна. Fөмүмән, уның өйөндә ошондай лампалар. Беҙгә шул етә, тиҙәр бит, етәлер инде еткәс, иллә мәгәр Әкрәм уның яҡтыhында бер ни күрмәй. Моғайын да hиндә тауыҡ күҙе түгелдер әле, тип шаярта Шәрип. Кем белә инде, улай күҙҙәренә зарланғаны юҡ та.

Туҡ, туҡ, туҡ...

– Кем бар унда? Кем, Әкрәм... Мин хәҙер, өҫкә генә кейәм дә, – тип Шәрип ишеген кире япты.

Бына бит, кеше булғас, шулай булhын. Айнур hымаҡ түгел инде, тип уйланы Әкрәм.

Тыңҡ-тыңҡ-тыңҡ... Шешә башына ҡапланған стакан тауышы ишетелде. Ул тауыш-моңдо hаңғырау ҙа айырыр, күңелде ҡытыҡлап, йөрәк тибешен йышайтып ебәрә бит.

– Әйҙә, ин, ошонда – соланда ғына ултырайыҡ. Өйҙән сыҡҡан ризыҡ туң булмай, өшөмәбеҙ әле, – тип, Шәрип Әкрәмде эскә саҡырҙы. – Тегендә ни, балдыҙ килгәйне, ҡатындар үҙ-ара сөкөрҙәшhен.

Биргәндең битенә төкөрмәйҙәр, Әкрәм берҙе түңкәрҙе лә йомошон әйтергә ашыҡты.

– Һин, Шәрип, теге ней яҡлап ҡоҙа ла тейешле кеше булып сығаhың...

– Ҡоҙа инде, эйе, ҡо-ҙа! – Шәрип Әкрәмде ҡулбашынан ҡосоп тартты. – Ҡана, тағы берҙе.

– Йо-оҡ, ҡоҙа, етте миңә.

– Бәй, шуның өсөн генә бында тиклем килдеңме?

– Тултырып бирә алhаң, алып ҡына китергә ине. Тегендә егеттәр көтөп тора, – тигән булды килеүсе.

– Как-же, как-же, мин айн момент, hин тигәндә, ҡоҙа, мин иҙәндә, тигән шикелле.

Шәрип ишекте асып, мөйөштән тулы шешәне үрелеп кенә алды.

– Бына, ҡоҙа, hин hораған нәҫтә.

– Ы-ы, ярай, Шәрип ҡоҙа, ней, hин иртәгә миңә расчут бирерhең инде, теге ней, төндә аҡса-маҙар алыу килешмәй. Ә быныhы – шул иҫәптән.

Шәриптең йөҙө үҙгәрҙе, төҫө ҡасты. Төн ҡараңғылығы барса ҡиәфәтенә ятты. Һүҙҙең ни турала барыуын аңламаған булып ҡыланды.

– Э-э... Ниндәй расчет hуң ул, ҡоҙа? – тип hораны ла, тағы стаканға көмөшкә ҡойҙо. – Тот әле берҙе, ошонда тиклем килеп...

– Ниндәй тип ни инде, тәҙрә яңаҡтарынан да тороп ҡалғайны, иҙән-түбәгә лә бирелмәгән, тигәндәй.

– Һы! – Шәрип hикереп торҙо. – Ашаған белмәй шул, тураған белә. Уйлап ҡара, нисәмә ярты эстең. "Буш тауығы"ның бото ни хаҡ тора ла йәшелсәhе? Йо-оҡ, улай булмай ул, ҡоҙа кеше ярҙам йөҙөнән эшләhә лә мишәт итмәҫ ине лә бит. Ҡуй, етмәhә, төнөн өйгә боем кереп, аҡса таптырасы... Ҡарсыҡ, ҡарсыҡ тим, сыҡ әле бында. Шунда илле hумлыҡты ла ал, йөҙөнә бәрәйем ошо оятhыҙҙың!

"Төн уртаhында боем килгән", "оятhыҙ", "харап, расчет кәрәк булған уға"... Алыҫҡа-алыҫҡа тиклем оҙатып барҙы был hүҙҙәр оҫтаны. Усын яндырҙы иллелеге, күкрәген өттө яртыhы... Барыhын да күтәреп быраҡтырғыhы килгәйне лә, аҡсаhын балаларға тотормон, тип уйланы. Яртыhы ла кәрәк булыр ғәрлеген баҫырға. Уның был сағында башын бәреп илағыhы килде. Йәштәре үҙҙәренән үҙҙәре бите буйлап тәгәрәне. Инде нисәнсе тапҡыр ул шулай кешегә ышана, нисәнсе тапҡыр алдана. Бәлки, Гөлмәрйәме дөрөҫ тә әйтәлер, ысынлап ужым быҙауылыр ул. Шулай булмаhа, әле килеп эт урынына ҡыуып сығарырҙар инеме?

Әкрәм тамам айныны. Күҙ йәштәренә ҡушылып иҫереү, тилереү ғәләмәттәре лә сыға барҙы. Ул илай, күңеле hыҡтап илай ине. Ирҙәр илағанынан да ҡыҙғанысыраҡ, унан да яман нәмә юҡ донъяла. Ауыртыуҙан тештәрен ҡыҫалар, ләкин йөҙҙәрен hытмайҙар, ауырлыҡтарҙан баштарын ташҡа бәрәләр – ыңғырашмайҙар. Ә бына нахаҡҡа күңелдәрен киттеләрме – йөрәктәренә ҡан hауа. Ошо ғазапты кисерә ине Әкрәм.

– Мин – иҫәүән – башҡаларҙы ла үҙем кеүек күрәм, – тип, берсә тиргәне, берсә үҙен-үҙе тынысландырырға тырышты ул. – Нисауа, донъя шуның менән генә бәтмәй, булғандың игелеген күрәhеләре лә бар.

Фото: Бәйләнештә