Эшелон Повесть Әхиәр Хәкимов (1)

Әхиәр Хәкимов

Эшелон

Повесть (1)


Әхиәр Хәсән улы Хәкимов (1929 — 2003) — Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, филология фәндәре кандидаты, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты, РСФСР-ҙың М. Горький исемендәге дәүләт премияһы лауреаты, Дәүләкән районының почётлы гражданы.

Бер туған ағайым Харистың яҡты иҫтәлегенә...

Елдәй етеҙ ҡола бейә, бүтән аттарҙы байтаҡ артта ҡалдырып, бәйге тотҡалары янынан уҙып киткәйне инде. Тап ошо мәлдә бер иҫһеҙе, таҫтамал болғап, уның алдына йүгереп сыҡмаһынмы. Ҡола бейәнең ситкә тайпылыуы булды, бәйгесе малай һыңҡ итеп ҡаҡ ергә осоп төштө. Донъяны ҡараңғылыҡ баҫты...
Күпме ятҡандыр Ирназар. Иҫенә килеп, ыңғырашып ҡуйҙы. Көллө тәне һеңгәҙәп ауырта, күҙенән йәш ҡойола. Иламаҫ ине, хәрәмләште етәкселәр, беренселекте уға түгел, икенсе булып килгән малайға бирҙеләр. Йәнәһе, йығылып ҡалды Ирназар. Торорға кәрәк. Аңлатырға! Ул бит көрсөктө үткәс кенә йығылды...
– Ят, ят, торорға ярамай һиңә, – тип кемдер уны ҡулбашынан һыйпаны.
– Ай-һай, әҙәм булыр микән был байғош, – тине тағы берәү, ҡаж-ҡож йүткереп. – Минең хәл насар, минекенән дә бының эше хөрт.
– Ярай, көнэлгәре йыназа уҡырға ашыҡма. Беҙҙең ише ҡарт алаша түгел, йәп-йәш егет. Бәлки, йырып сығыр, – тип яуапланы тәүҙә өндәшкәне. – Һиңә лә арыу эләктерҙе теге яуыздар.
– Эйе, улар быға оҫта. Бер ҡәбәхәте күкрәкте иҙҙе...
Ҡайҙа ята һуң Ирназар? Йәнә нишләп бынау кешеләр русса һөйләшә? Бәйгелә урыҫтар юҡ ине лә баһа...
Аттар таһырлашып саба. “Һеү-әлә-лә!” “Һелтә ҡамсыңды!..” тип һөрәнләгән тауыштар ишетелгәндәй. Ә ниңә һуң Ирназарҙың ятҡан урыны бер туҡтауһыҙ һелкенә, бәүелә? Бәйге шау-шыуы тиер ине, ниҙер тыҡылдай, тимер сыңы башын зыңҡыта. Интегеп уйлана торғас, яҙа-йоҙа аңы асыҡлана төштө Ирназарҙың. Әһә, әллә ҡасанғы бәйгене төшөндә күреп һаташҡан икән ул. Әле иһә ҡабат вагонда китеп бара ла баһа. Ә бит ул эшелондан төшөп ҡалғайны. Йәне алҡымына килеп, аһылдап йүгереүе, машина геүләүе, автоматтар шатырлауы иҫендә...
Үҙенең ни хәлгә тарыуын ул көскә аңлай башланы. Уның һайын бөтөн ағзаларын һыҙланыу ҡаҡшатты, мейеһен, вагон тәгәрмәстәренең аяуһыҙ тыҡылдауына ҡушылып, бер үкенесле уй йәнсте: “Их, булманы, булманы... Кисер мине, Фәйрүзә...”
Баяғы кешеләр, юлдаштары, ахырыһы, уның башы аҫтына һырма ҡыҫтырғандар, өҫтөнә лә ниҙер япҡандар. Әммә барыбер өшөй Ирназар. Бигерәк тә аяҡтары туңып барғандай. Тубыҡтарын бөкләп күкрәгенә тартырға уҡталһа, тәнен, ут ялмаған һымаҡ, ауыртыу тетрәтеп уҙа.
Юлдаштары көңгөр-ҡаңғыр һөйләшә.
– Ғәжәп кеше инде һин, майор, – ти ҡажғылдыҡ. – Үҙеңде ҡайғыртаһы ерҙә теге донъяның ишек төбөнә барып терәлгән бәндәне хәстәрләйһең...
Майор тигәненең үҙ һүҙе – һүҙ:
– Һалдат бит ул! Ә беҙ – командирҙар. Тимәк, бәләгә тарыған һалдатҡа ярҙам итеү беҙҙең намыҫта...
– Командир! Намыҫ! Әйтер инем...
– Уяндың шикелле? – тип майор Ирназарҙың өҫтөн көпләп япты. – Бирешмә, туған, һауығырһың. Алдағы туҡталышта даулашып дарыуҙар һорап алам конвойҙан.
– Даулаш, әйҙә! Оноттоңмо ниңә был вагонға эләгеүеңде?..
Уларҙың сәйер һөйләшеүен аңламаны Ирназар.
– Мин ҡайҙа?.. – тип һораны, иренен саҡ яҙып. Тауышы сипылдап ҡына сыҡты.
– Ил буйлап сәйәхәт ҡылмаҡтабыҙ! Оҙаҡламай Ҡустанайға етәбеҙ, шикелле. Курортҡа! – тип ҡажғылдыҡ көлөп ебәрҙе.
– Туҡта, капитан!.. Һин уны тыңлама, һалдат. Ә хәлеңде белеп ҡуй: беҙ карцер вагонда.
Ана нисек... Дуҫы Айытбай менән төшөп ҡалған элекке вагондарына тимер мискәнән әтмәләнгән мейес ҡуйылғайны. Бында ундай нәмә юҡ. Шуға ла эт ҡышлауы кеүек һыуыҡ. Карцер булырлығы бар.
Эшелон, йөрөшөн бер тиҙләтеп, бер әкренәйтеп, үҙ юҫығы менән туҡтауһыҙ бара ла бара. Ә Ирназарҙың уй-хисе кирегә, үткәндәргә тартыла, уны бөгөнгө хәлгә килтергән тетрәткес ваҡиғаларҙың тамырын юллай...

1

Төшөнә кереп һаташтырған бәйге ваҡытында Ирназар ауылда үҙенең ят бауыр булыуын тамам аңлағайны.
...Утыҙ дүртенсе йылдың сыуаҡ йәйе ине. Замандың айҡалыш-сайҡалыштары арҡаһында онотолоп барған йоланы яңыртып, Ҡуштирәк һабантуй уҙғарырға булды, бәйгегә аттар әҙерләне. Бригадир Ғәлиәхмәт, ауылдың ҡушбоғаҙ активына ҡул һелтәп, юртаҡ ҡола дүнәженде Ирназарға беркетте. Тегеләрҙең сәйәсәткә һуҡтырып киҫәтеүенә: “Йылҡының хәлен тын алышынан тоя был малай. Бүтәне буш”, – тип яуап бирҙе.
Һынатманы малҡай. Йәш булһа ла, һыртындағы ун өс йәшлек малайҙың имән шына кеүек үксәләре ҡабырғаһына һаҡ ҡына тейеүҙән, теҙгендең еңелсә тартылыуы йә бушауынан нишләргә кәрәклеген тойҙо. Йоморас-ҡыҫҡараҡ тороҡло ғына хайуан бит инде ҡарамаҡҡа. Ә Ирназарҙың “һеү-һеү!” тип тауыш итеүе була, йомғаҡтай йомолоп алға атыла. Күрәһең, Ғәлиәхмәт әйткәнсә, ысынлап та, дөлдөл тоҡомонан яралғандыр ул. Ҡуш урайлы, суҡ-суҡ йәкәлле ине ҡола бейә...
Бәйгегә һөҙөмтә яһағанда, Ғәлиәхмәт күпме ҡарыулашмаһын, беренсе урын Ирназарҙан егерме-егерме биш сажин артта ҡалып килгән Дауытҡа бирелде. “Самалап, Ғәлиәхмәт! Кем балаһын яҡлауыңды онотма”, – тип ҡаҙалды совет рәйесе. Эш былайға киткәс, тәүҙә Ирназар тарафын алған ҡарттар ҙа телдәрен тешләне. “Һуң бит, малайҙы уйламаһағыҙ, мал хаҡы бар ҙа баһа! Шулмы ғәҙеллек? Халыҡтан оялыр инегеҙ...” – Ғәлиәхмәт, үрһәләнеп, тегеләрҙең әле береһенә өндәште, әле икенсеһенә. Юҡ, тыңламанылар. Ыҡ-мыҡ итеп, баштарын эйеп, күҙҙәрен ситкә күсерҙе ҡарттар.
Ирназарҙың ғәрләнеп илауы ла, үҙенән бигерәк, ҡола бейәне йәлләүҙән ине.
Ике йылдан һуң үткәрелгән һабантуйҙы ул ситтән генә тамаша ҡылып әйләнде, бер ярышта ла ҡатнашманы, ә бәйгелә сабыу йәшенән уҙғайны инде. Хәйер, анау ғәҙелһеҙлектән аҙаҡ, алтын-көмөшкә күмеп ташлайбыҙ, тип өгөтләһәләр ҙә, күнмәҫ ине ул. Үкенгәне йәнә шул, ҡола бейә күренмәне. Юртаҡлығына ҡыҙығып, уны совет рәйесе үҙенә еккегә алғайны.
Яңғыҙ әсәһенән башҡа бер кеме лә юҡ Ирназарҙың. Икәүҙән-икәү, үлә-ҡала тигәндәй, йәшәп ятҡан көндәре. Туған-тыумасалары бар, әлбиттә. Ләкин улар, бүтән ауылдаштарынан уҙҙырырға тырышҡандай, өлөшһөҙ ғаиләне ят күрә. Бахыр Зөлҡәғиҙә, Ирназарҙың әсәһе, йөрәк сирле. Шуға ҡарамаҫтан, көсөнә күрә колхозда ни тиклем ихлас эшләмәһен, йылы һүҙ ишетмәй. Әгәр ҙә мәрхүм ире Хаҡназарҙың йәшлек дуҫы Ғәлиәхмәт ярҙам итмәһә, сетерекле ине быларҙың хәлгенәһе.
Ә Ғәлиәхмәт, ысынлап та, ярҙамсыл, миһырбанлы кеше. Картуф ерен һөрөргә, утын йә бесән ташырға ат кәрәкме, аҙбар-ҡураны ипкә-һапҡа килтерергәме, һорағанды көтмәйенсә, үҙе килеп өндәшә, “Һин тартынма, йомошоң булһа әйт”, – тип Зөлҡәғиҙәнең йөгөнә керергә тора. Ирназарҙы иһә, мәктәптә яҡшы уҡыуын ишетеп: “Кикерегеңде төшөрмә, мырҙа. Етенсене бөтөргәс, техникумға керерһең. Минеңсә, һиңә зоотехниклыҡҡа уҡырға кәрәк, ни өсөн тигәндә, мал йәнлеһең”, – тип дәртләндерә.
– Ҡуй инде, Ғәлиәхмәт, беҙҙең арҡала үҙеңә һүҙ тейеүе бар ҙа баһа, – ти Зөлҡәғиҙә. – Бығаса үлмәгәс, артабан да йәшәр инек әле... Бисәләр әйтә, үткән көҙ ҡар аҫтында ҡалған бер гектар тары баҫыуы өсөн һине ғәйепләргә уйлайҙар икән. Ауыҫҡал йөрөргә ярамай һиңә. Бигерәк тә яуыз булып сыҡты бит анау рәйес...
– Минең өсөн борсолма, Зөлҡәғиҙә. Улай тигәс тә, граждандар һуғышында көмөш һаплы ҡылыс менән бүләкләнгән кавалерист бит әле мин. Ә Хаҡназарҙың дошманлығына барыбер ышанмайым!..
Ҡыйыу кеше Ғәлиәхмәт. Тура һүҙле. Шуның арҡаһында янды ла, шикелле, инде ул. Дөрөҫөн әйткәндә, тары баҫыуы – һыныҡҡа һылтау ине. Улайға китһә, икенсе бригаданың өс-дүрт гектар көнбағышы йыйылмай ҡалды. Йомдолар уныһын, сөнки бригадирҙары – совет рәйесенең ҡәйнеше. Ә Ғәлиәхмәт ҡулға алынды.
Әсәһенең әлдән-әле ҡымтып тороуы арҡаһында, Ирназар хирес тойғоларын, үкенеү-юҡһыныуҙарын эскә йоторға күнекте, йомоғораҡ тәбиғәтле булып үҫте. Күрәһең, бүтәнсә ярамағандыр, сөнки уның атаһы, ысынмы, бушмы, аҡтар яғында йөрөп башын һалған. Әлбиттә, үҙ ирке менән ҡушылмаған, ти, ул дошман ғәскәренә. Күкрәгенә мылтыҡ терәп, туҡмай-туҡмай алып киткәндәр. Ә шойҡаны йәшләй тол ҡалған ҡатынына, бер бөртөк кенә балаһына. Улар күгәрсен тубындағы ала ҡарға.
Бәләкәйерәк сағында Ирназар быны аңламай ине әле. Малайҙарҙың мыҫҡыл итеүенә, “аҡ гвардеец балаһы” тип, уйынға ҡатнаштырмай ыҙалауына үсегеп, һуғышып та киткеләй торғайны. Үҫә төшкәс, атаһы тураһындағы алама хәбәргә ышанырға мәжбүр булды, бәхәсләшеүен ташлап, эскә бикләнде. Берҙән-бер уйы – етенсене тамамлағас, техникумға китеү. Ауылға зоотехник дипломы алып ҡайтһын әле, күрерҙәр, йәнәһе, уның дошман ғәскәрендә йөрөгән атаһы юлынан атламауын.
Ләкин ниәте ғәмәлгә ашманы. Уны ауыл хужалығы техникумының ишек төбөнән үк тигәндәй бороп ҡайтарҙылар. “Их, Ғәлиәхмәт ағайҙың юҡлығы! – тип көйөндө Ирназар. – Ул ауылда булһа, бер яйын табыр, һис юғы, яҡшы һүҙе, аҡыллы кәңәше менән ярҙам итер ине...” Үкенескә, халыҡ дошманы тип ҡулға алынғаны бирле, бер йылға яҡын, Ғәлиәхмәттең ҡайҙалығы билдәһеҙ. Улының уҡырға инә алмауына, уның үҙенән дә былайыраҡ, әсәһе ҡара ҡайғыға ҡалды, ғәҙелһеҙлекте төҙәтергә лә тырышып ҡараны.
Барыр ерем, батыр күлем юҡ, тигәндәй, Зөлҡәғиҙә, аптырағас, мәктәп директорын күреп һөйләшкән. “Ҡыҙғаныс, ҡыҙғаныс, апай, шундай һәләтле малай. Ҡана, минең янға килһен әле, бер кәңәш бар”, – тигән икән директор. Әсәһенең ҡаҙанлыҡ яҡҡа сығып, шымып ҡалыуынан Ирназар ниҙер һиҙенһә лә, быға артыҡ әһәмиәт биреп торманы, китте. Ни эшләһен әҙәм балаһы. Батып барғанда һаламға йәбешерһең, тиҙәр түгелме.
– Хәлеңде аңлайым, ҡустым, – тип хәстәрсән төҫтә һүҙ башланы директор. – Мәктәпте яҡшы тамамланың, артабан уҡырға теләгең ҙур, ә юлыңда кәртә. Улай ҙа, ныҡлабыраҡ уйлаһаң, яйын табырға була. Эш үҙеңдә, туғанҡай...
– Мин нишләй алам, ағай? Дошман балаһы тигәстәр ни... – Ирназар уға күҙен тултырып ҡараны.
Яуап урынына остазы синфи көрәш ҡанундарының аяуһыҙлығы, революция осоронда бер ата балаларының үҙ-ара бысаҡҡа-бысаҡ килеүе, хатта хәлле ғаиләнән сыҡҡан күпме ялҡынлы инҡилабсының ата-әсәһенән ваз кисеүе тураһында һөйләргә кереште. Ирназар уның тел төбөндә ни ятҡанын аңламаны әле. “Яйы табылыр”, – тигәйне бит директор. Тиҙерәк шуны әйтһен ине.
Бына, ниһайәт, уныһына ла сират етте.
– Эш былай, Ирназар, – тине директор, һуҡ бармағын түшәмгә төртөп. – Мин генә түгел, тегендә лә шул фекерҙе хуп күрәләр... Әгәр ҙә ил алдында йөҙөм яҡты булһын тиһәң, маҡсатыңа ирешергә теләһәң, ошо ҡағыҙға ҡул ҡуяһың да, вәссәләм! Уны район гәзитендә баҫып сығарыу менән бер һүҙһеҙ техникумға ҡабул ителәһең.
Ҡағыҙға шундай һүҙҙәр яҙылғайны: “Мин, Ҡуштирәк ауылында тыуып үҫкән Исламғолов Ирназар, йәш быуындың аңлы вәкиле булараҡ, революцияға ҡаршы ҡорал күтәргән атайым Хаҡназарҙан рәсми рәүештә баш тартам”.
Үҙ күҙенә үҙе ышанмайынса, Ирназар әле бармаҡтарын өҫтәлдә бейеткән остазына, әле алдында ятҡан ҡағыҙға ҡараны, тәне эҫеле-һыуыҡлы булып китте. Ә яҙыуҙың мәғәнәһе һаман аңына барып етмәй. Директор иһә уға бер бит таҙа ҡағыҙ, ручка һуҙа.
– Быны һин үҙ ҡулың менән күсереп яҙырға тейешһең, шунһыҙ ярамай, – ти етмәһә.
Ниһайәт, аңланы Ирназар: әгәр ҙә ул ошо ҡағыҙға ҡул ҡуйһа, ғаиләләре әлеге хәлдән еңел генә ҡотола ла ҡуя. Әсәһенә мөнәсәбәт үҙгәрә, улы техникумға алына. Ләкин ҡот осҡос яҙыҡлыҡ та баһа был! Әллә ҡасан үлеп ҡалған атаһынан, мин уның улы түгел, тип баш тартҡас, Ирназар үҙе табылдыҡ бала булып сыға түгелме? Йәнә документтарында атаһының исеме урынына нимә яҙыласаҡ?
Тауышы ҡалтырап, Ирназар:
– Ә ниңә?.. Кәрәкмәй, ағай! – тигәйне, директор уны өгөтләргә тотондо. Имештер, гел “отлично”ға уҡыған малайһың, аңларға тейешһең, илдә ҡаты синфи көрәш бара. Йә теге яҡты, йә был яҡты алырға кәрәк, битарафлыҡҡа урын юҡ. Әгәр ҙә аяҡ аҫтында ҡалып тапалмайым тиһәң, йәш көрәшселәр сафына баҫ...
Тамам иҫен йыйып, шаҡшы ҡағыҙҙы Ирназар өҫтәл уртаһына шыуҙырҙы. Урынынан тороп өлгөрмәне, директор уны ҡулбашынан матҡып кире ултыртты.
– Алйот! – тип екерҙе, бурҙаттай ҡыҙарып. – Шуны уйла, һин бит Хаҡназарҙан йәшең дә тулмай тороп ҡалғанһың, төҫөн-башын да хәтерләмәйһең! Ниндәй игелек күрҙең унан? Һине ҡарап үҫтерҙеме? Эх, Ирназар! Етемлегең етмәгән, атайың булмыштың ҡара шәүләһе юлыңда кәртә булып ята...
Эйе, “ҡара шәүлә” тигәне раҫ та инде. Ирназар уға аҙым һайын абына. Йоғошло сире бар һымаҡ, малайҙар унан ситкә тайшана, бишенсе синыфтан башлап, етенсене бөтөргәнсе партала ул бер үҙе ултырҙы. Хатта уның яҡшы уҡыуын, тәртип боҙмауын ғәйепкә һананылар: имештер, уҡытыусылар алдында яҡшатланып, контр атаһы өсөн аҡланмаҡсы. Ә бахыр әсәһенең түгелеп илауҙарын уйлаһа, ысын, ундай атайҙың булғанынан булмағаны. Ләкин булған бит ул! Нисек һыҙып ташлайһың уны? Бер түгел, биш ҡағыҙға ҡул ҡуйһаң да, унан башҡа атайың юҡ. Шул һиңә йәшәү биргән.
Малайҙың аҫҡа ҡарап ҡомһарып ултырыуын икеләнеүгә иҫәпләне, ахырыһы, остазы. Уны яурынынан ҡағып, өгөт-нәсихәтен дауам итте:
– Туҡта әле, ҡашыңды төймәй тор һин. Бүтәнен уйламаһаң, Павлик Морозовты иҫеңә төшөр. Бына, исмаһам, йәш көрәшсе! Ул бит, һинең һымаҡ, күрмәгән-белмәгән кешене түгел, хатта үҙен тәрбиәләп үҫтергән атаһын фашлауҙан да тайшанмаған. Ни өсөн тигәндә, революция идеал­дарын шәхси яҙмышынан өҫтөн ҡуйған ул. Ә һин? Ете-ят әҙәмдең исеменә йәбешеп ятаһың. Оялмайһыңмы әҙерәк? Шулмы совет мәктәбендә уҡыған аңлы йәш үҫмерҙең ҡылығы?
Өндәшмәй Ирназар. Йөҙө ҡатып, бер нөктәгә текәлеп тик ултыра. Улай ҙа күңеленән ул үҙен Павлик Морозов урынына ҡуйып ҡарай. Әгәр ҙә атаһы иҫән булып, күрәләтә ҡоротҡослоҡ юлына баҫһа, нишләр ине икән Ирназар? Моғайын, тәүҙә уның менән аяҡ терәп һөйләшер, дошманлыҡ уйынан дүндерергә тырышыр ине. Юҡ, башы етмәй быға. Бер уйлаһа, ул да, Павлик кеүек, атаһын фашларға тейеш һымаҡ. Икенсе яҡлап иһә, нисек итеп үҙ атаһына ҡаршы күҫәк күтәреүен күҙ алдына килтерә алмай. Ә бөтөнөһөнән дә бигерәк, әсәһе һүҙенә ҡарағанда, уның революция дошманы булыуына ышанырлыҡ түгел.
Директорҙың дәлилдәре бөтмәгәйне әле, үрге ос Айратты ла килтереп ҡыҫтырҙы. Ирназар быны үҙе лә көткәйне, сөнки һуңғы мәлдә Айрат ауылдың теленән төшмәне. Берәүҙәр, совет рәйесе йәки аумаҡай актив кеүектәр: “Бына, исмаһам, егет! Ысын комсомол шулай була ул”, – тип маҡтаһа, икенселәре, аулаҡлап һөйләшкәндә, тештәрен ҡыҫып: “Ояты юҡ икән, монафиҡтың!” – тиеште.
Бригадир Ғәлиәхмәт ҡулға алынғас, улы Айрат, әллә берәйһенең кәңәше менән, әллә үҙ белдегенән, тотто ла дөйөм йыйылышта атаһын фашлап сығыш яһаны. Былтыр булды был хәл. Ул ваҡытта Айрат күрше Яҡтыкүлдә унынсы синыфта уҡып йөрөй ине әле, ә хәҙер Өфөлә пединститут студенты.
– Миҫалдарҙы йыраҡтан эҙләйһе юҡ, һин Айратты ғына ал, – тине директор, һүҙен дауам итеп. – Аҫтан киҫеп, колхозға зыян итеп ятҡан атаһын йәлләп торҙомо? Юҡ, ил алдында уның аҫтыртын ниәттәрен асып һалды! Әйтһәм әйтәйем. Шулай итмәһә, Айратыбыҙҙы комсомолдан ҡыуалар ине, туған. Институттың иһә тупһаһынан да уҙа алмаҫ ине... – Ҡағыҙ ҡабат Ирназар алдына күсте. – Ҡуй ҡулыңды, икеләнмә! – тип бойорҙо директор.
Ә шәкерте ныҡлы ҡарарға килгәйне инде. Бының өҫтөнә, директор Ғәлиәхмәттең исемен алама һүҙ менән телгә алғас, малайҙың оторо тиҫкәреһе тотто. Аҫтыртын ниәтле, имеш! Ауыл халҡы: “Төптө нахаҡтан төрмәгә оҙаттылар Ғәлиәхмәтте”, – ти ҙә баһа. Йәнә ҡатыны Миңнисаның: “Эй, Зөлҡәғиҙә, харап иттеләр баламды. Атаһының башын ашауҙары етмәгән, Айратымды ҡотортоп юлдан яҙҙырҙылар. Хәҙер хатта ике ҡустыһы менән һылыуы, ул беҙгә ағай түгел, тип татылдашып торалар. Ни ҡылайым, ҡайҙа барайым?..” – тип башын өҫтәлгә һалып илауын Ирназар онота алмай.
– Әсәйем менән һөйләшәйем әле, – тине, ҡашын төйөп.
Ул сығып китте, директор, тамам һөмөрөһө ҡасып, аптыраулы төҫтә башын сайҡай-сайҡай ултырып ҡалды.
– Йә, нишләнең? Ҡул ҡуйҙыңмы?.. – Зөлҡәғиҙә, сепрәктәй ағарынып, улының күҙенә ҡараны. Тимәк, ни хаҡта һүҙ булаһын белгән. Бәлки, ризалығын да алғандарҙыр?
– Юҡ! Мине Айрат кеүек шалтан тип беләһеңме әллә?! – тине Ирназар ҡырыҫ тауыш менән. Ҡош булып талпынып ҡаршы атлаған әсәһенән ситкә тайшанды, тағы ниҙер әйтергә, асыуланырға ауыҙын асҡайны инде, өлгөрмәне. Зөлҡәғиҙә, башын уның ҡулбашына һалып, тыйыла алмай сеңләп иларға кереште.
– Эй, балаҡайым! – тип һамаҡланы бахыр әсә. – Хоҙай һаҡлаған һине ул яҙыҡ эштән. Алданмағанһың, аҡылың еткән...
Ирназар үҙенең дорфа ҡылығынан, ут йотоп йәшәгән әсәһе тураһында насар уйлауынан оялып ыҡ-мыҡ итте, тауышы ҡалтырап, уны йыуатырға тырышты:
– Ҡуй, илама, әсәй! Башыма тай типкәнме ни минең уға ҡул ҡуйырға? Тыныслан, әйтәһең бит, йән биргәнгә йүн бирер, тип. Йәшәрбеҙ...
– Эйе, эйе, ҡолонсағым... – Зөлҡәғиҙә бер көлдө, бер иланы. – Юғиһә... шул хәйерһеҙ ҡағыҙға ҡул ҡуйып ҡайтһаң, йәшәү юҡ ине миңә. Гонаһлы булһам-булырмын, урыным Ҡаҙаяҡ соңғолонда ине...
Тамағында әсе төйөр улының. Үкереп илап ебәреүҙән саҡ тыйылып, ул әсәһен ипләп кенә һике ситенә ултыртты, һыҙырылып, иңенә төшкән яулығын төҙәткән булды. Бүтәнсә иркәләүгә өйрәнмәгән Ирназар. Үҙе лә бәләкәйҙән үк хатта башынан һыйпағанды яратмай. Уның ҡылығын белгәс, әсәһе лә тыйыла, “атас” тип эстән генә көлә лә ҡуя.
Үлемесле кисеүҙе үтеп, иҫән ҡалған кеше һымаҡ, Зөлҡәғиҙә, еңел тын тартып, күҙ йәше аша йылмайҙы.
– Үҫкән һайын атайың мәрхүмгә нығыраҡ оҡшап бараһың, – тине, һөйөнөсө менән көйөнөсөн бергә ҡушып. – Ул да шулай ҡауҙыр холоҡло була торғайны. Киң маңлайлы, дуғаланып торған яҫы ҡашлы ине... Ғәйепһеҙҙән ғәйепле яһалды инде бахырҡайым. Юғиһә, бөтөн ауылдың күҙ алдында, эт урынына туҡмап, санаға арҡыры ташлап алып киттеләр бит уны аҡтар. Ул нишләп дошман булһын? Инҡилаб ҡупҡас: “Хөрриәт хәҙер, Зөлҡәғиҙә, өр-яңы тормошҡа аяҡ баҫып торабыҙ!” – тип ҡыуанып йөрөнө лә баһа. Ни ҡылһын бәндә, тәҡдире шул булғас. Хаҡ яҙғанын күрә...

Дауамы бар.

Альбина Таҡалова һүрәте.