Аҡылдың нәфсене еңгәне…

Үҙенең етешһеҙлектәрен еңгән кешеләр һәр заманда ла көслө булып ҡала. Бөгөн дә бар ундайҙар, арабыҙҙа ғына йөрөй. Әммә берәү­ҙәр нисек бармын – шулай­мын инде, ҡабул итегеҙ, тип йәшәй… Кемделер рән­йете­үен тура һүҙ­лелеге менән аҡлай… Бәғзегә үҙе менән көрәшеү табипҡа йә пси­хо­логҡа яҙы­лыуҙан ғибәрәт. Ҡай­һы­лар етеш­һеҙлегем бар тип тә уйламай, ә бүтән­­­­дәрҙән йөй эҙләй. Тик… һүҙебеҙ улар ха­ҡында түгел.

Бөгөнгө геройыбыҙ – Рәсәйҙең атҡаҙанған, Башҡортос­тан­дың – халыҡ артис­ка­һы,
Өфө дәүләт сәнғәт акаде­мия­һы про­фес­соры
Суфия ҠОРБАН­­ҒӘЛИЕВА.

Оялсанлыҡ

Яҙмыштыр инде, мин актриса һөнәрен һис икеләнмәй, шикләнмәй һайланым. Бөтә фәндәр­ҙе лә ихлас итеп, яратып өйрәндем. Бейеү, сәхнә теле, сәхнә хәрәкәттәре булһынмы, актер оҫталығы, вокал… Уларҙа һис бер ауырлыҡ тойманым. Тәбиғи үҫеш осоро ине ул. Әммә миңә оялсанлыҡ ҡама­сауланы. Характерлы, комик ролдәрҙе яратманым. Трагик акт­ри­самын, күрәһең тигән уй тыуҙы. Ошо йәһәттән үҙ өҫтөмдә ныҡ ҡына эшләргә тура килде. Төрлө спек­такл­дәр ҡарағанда ла психологик, драматик образдар ғына күңе­лемә яҡын ине. Уларҙы үҙемә уйнауы ла еңелерәк һымаҡ. Әммә ха­рактерлы ролдәр эләктеме – килеп сыҡмай ҙа ҡуя. Йәшләй генә ата­йым үлеп ҡалыуы ла кире тәьҫир иткәндер. Уҡып бөткәнсе ошо ҡайғы мине көсөргәнештә тотто.
Курста мин тик әсә, йә ололар ролен уңышлы ал­ып барып сыға­рыу­сыларҙан һаналдым. Дип­лом спектак­лен­дә “Слуга двух господ” (К. Голь­до­ни) әҫәрендәге ялсы ҡыҙ ролен бирҙеләр. Ә миндә, баҡһаң, тәбиғи юмор булған, ниңәлер йәшеренеп ят­ҡан. Ана шул ком­плекс­тар тотоп тор­ған, күрәһең. Аҙаҡҡы сик­тә үҙем­де еңдем барыбер. Нескә юмор тойғолары ла асылды, ялсы ҡыҙ роле лә уңышлы ғына килеп сыҡты.
Әммә театрға килгәс, Лек Вәлиев Н. Нәжмиҙең “Гармунсы дуҫ” пьесаһындағы Гөлнур ролен бирҙе. Ул минең менән ныҡ ҡына этләнде, шикелле. Күпме генә тырышһа ла, асҡыс таба алмай ҙа ҡуя. Ролем драматик булып килә лә сыға. Тырыша торғас, үҙем­дә­ге мөмкин­лек­тәр­ҙе ҡуллана башланым. Режис­се­рым бала кеүек ҡыуана! Уның оҡшатҡанын күреп, асыл­ғандан асылдым. Образым кәрәгенән дә артыҡ комигыраҡ килеп сыҡты шикелле. Ул көткәндән дә яҡшыраҡ. Юғиһә, режиссер мине талантһыҙ тип шик­лән­гән һымаҡ тойолғайны.
Ана шулай, характерлы ролдәргә булған етешһеҙ­лек­тәрҙе мин әкренләп еңдем һәм бөгөн уларҙы рәхәт­ләнеп башҡарам. Көслө драматик образдар аша ғына түгел, ә характерлы ролдәр менән дә тама­ша­­сыларҙы тәрбиәләү мөмкинлегенә ышандым.
Мостай Кәрим әйтмешләй, кешеләр театрға үҙҙәрен эҙләргә килә. Халыҡ мин уйнаған ролдәр аша ла үҙ­ҙәрен табалыр тип уйлайым. Бер гастроль ваҡытын­да грим бүлмәһенә сәскә ҡосаҡлаған апай килеп инде лә, тубығыма ятып, һыңҡылдап илап ебәрҙе. “Һеҙ бит мине уйнанығыҙ!” ти. Ул да, геройым һымаҡ, ба­ла­ларын, ирен һуңғы планға ҡуйып, эш өсөн генә янып йәшәгән икән. Был бит беҙҙең күп гүзәл заттары­быҙ яҙмышы.
Әммә мин бөгөн ябай ҡатын-ҡыҙҙы уйнап туйҙым. Камил­лыҡ­тың сиге юҡ – берәй көслө рухлы, сая бат­ша­бикә ролен ижад иткем килә. Бәләкәй саҡта театр уйна­ған­да ла гел бай ҡыҙы була тор­ғай­ным. Был юҡҡа түгелдер тим.

Тәмәке тартыу


Институтҡа уҡырға килгәс, тәмәке тартып ултыр­ған ҡыҙҙарҙы күреп шаҡ ҡата торғайным. Атайым мәр­хүм ҡайғыһынан саҡ түҙеп йөрөгән ваҡытым. Гел ила­ным, уҡыуы ауырлашты, үҙем дә саҡ үлмәй ҡалдым. Кире ҡайтып китеү хаҡында ла уйлай башлаған инем. Шул мәлдәрҙә рус төркөмөндә уҡыған бер ҡыҙ: “Суфия, ну, нельзя же так… Ты закури что ли, а? Может легче станет…”, – тип әйтеп һалды. Тартып ҡараным. Тәү­ге ике-өс тапҡырҙан уның бер мәғәнәһен дә тап­ма­ным, ә һуңынан… Һуңы­нан оҡшап китте. Әлбиттә, был үҙ-үҙемде алдау бул­ған, тыныс­лан­дыр­ған һы­маҡ тойола ине. Шулай ҙа, кеше­гә күрһәтеп көйрә­теү­ҙән тартындым. Уҡып бөтөп, кейәүгә сыҡҡас, был ғәҙәтем иремә оҡшаманы. Мин уның кәйефен төшөрмәҫ өсөн йәшереп булһа ла тартыуымды дауам иттем. Ғәҙәткә ингән нәмәнән рәхәт кенә ҡотолоп булмай икән ул. Тәби­ғәт­тең бер мөғ­­жизәһе микән, ауырға ҡал­ғандан алып бала име­ҙеү осоро үткәнсе тәмә­ке­гә әйләнеп тә ҡа­ра­ғым килмәне. Ә инде малай­ҙарым йүр­гәктән сығыу менән йәнә төтөн­һөҙ йәшәй ал­май башланым. Театр­ҙа йы­йылыштар булһа энә өҫтөндә ултырғандай хис итә­һең үҙеңде. Дәрес ваҡытында студенттарҙан йәшенеп тартыр­ға тура килә. Бер заман телевизор­ҙан Ва­сильев исемле режиссер былай тип һөйләй: “Если бы человек понял, и не только понял, а ощутил всем своим сердцем, что жизнь мгно­венна, и, не только мгно­­венна, а ката­с­т­­­рофически мгно­вен­на – он мог бы прожить свою жизнь совер­шенно по-другому”. Ошо фра­­за миңә шул тиклем ныҡ тәьҫир итте. Ба­шым­да ни­ҙер шылт итеп ҡал­ған­дай тойол­до. Зи­һе­нем яҡты­рып, асы­лып кит­­кән­дәй бул­ды. Нимә эш­лә­йем мин? Ирем дә ҡаршы… Һәй­бәт тү­гел бит былай…

Сәхнә теле дәресендә күп ваҡыт үҙебеҙгә лә тәржемә яһарға тура килә. Бер саҡ билдәһеҙ инглиз авто­рының “Яҡтылыҡ балалары” тигән әҫәре ҡулға килеп эләкте. Шундағы бер һөйләмгә иғтибар иттем. “Тартҡан кеше тәүҙә үҙенең төтөнө, яман еҫе һәм ҡот осҡос энергетикаһы менән эргә­һен­дәге кешеләрҙе ағыу­лай”. Ошо саҡта студенттарымдың һораулы ҡарашын тойҙом һәм уларға ла һүҙ бирҙем. Мин ташлаясаҡмын! Балалар алдында вәғәҙә бире­үем дә был насар ғәҙәттән ҡотолоуға бер аҙым бул­ған­дыр.
Балконға сығып тәмәке ҡабын алдым да, ошо һуң­ғы­һы, тип үҙемә үҙем һүҙ бир­ҙем. Тартып бөттөм һәм… булды, ҡалдырығыҙ мине тинем эстән генә. Әммә өс-дүрт сәғәт үткәс иҫкә килеп төштө бит! Үлтереп тартҡы килә башланы! Әйтеп тә аң­ла­тырлыҡ түгел! Шунда бел­дем наркоманияның нимә икә­нен. Тәмәке менән бер ул, тик күпкә көслөрәк. Нәф­се­мә ошондай бойороҡ бир­ҙем: етәр, тарттың инде, те­лә­һәң нимә эшлә, әммә һорағаның булмаясаҡ. Шулай ти­һәм, теләгем бер аҙ һүрелеп тора. Тағы эшкә әүрәйем, бала ҡарайым. Әммә бер нисә сәғәт үткәс, тәү­ге­һенән дә көслөрәк итеп тарт­ҡы килә. Тағы аңым тән менән һөйләшә: һин мине бер ҡасан да еңә алмая­саҡ­һың. Тәмәке тартмайым! Күп­ме­лер ваҡытҡа йәнә онотола. Һөҙөмтәлә, ярты йыл ғазапландым һәм… ҡо­тол­дом был сирҙән! Күрәһең, нәфсем минең артҡа сиген­мәҫемде аңланы. Кешеләргә шуны әйткем килә: етеш­һеҙлегең менән аңлы рәүештә көрәшһәң генә еңеп була икән. Ул саҡта тартыу модала ине. Беҙҙе бер кем дә ғәйепләмәне. Тартмай башлағас иһә бөтә­һе лә ғәжәпләнде. Сәбәбен һорашалар. Минең бер яуап: һау булғым килә. “Китсе, ташланым тисе, нисек инде улай, әйҙә, тартайыҡ”, тип ҡайтанан шул ғә­ҙәтемә күндерергә тырышыусылар булды. Әммә мин ныҡ торҙом. Быны мин ҙур еңеүем тип һанайым. Хә­ҙер, беренсенән – аҡса, икенсенән – ваҡыт әрәм түгел, һаулыҡҡа ла зыян яһамайым.


Көнләшеү

Тормошта, айырыуса, сәнғәт өлкәһендә бер-бе­рең­дән көнләшеү кеүек күренештәр була. Кемдер артыҡ ныҡ күтәрелеп китһә, үҙ кимәленә тартып төшөрөргә теләүселәр осрай. Беҙҙең өлкәлә был асыҡ сағылһа ла аҫтыр­тын итеп эшләнә. Бер заман ошондай көн­ләшеү һымаҡ нәмә үҙемдә лә барлыҡҡа килә баш­ланы бит, әй! Әһә, миңә лә был тойғо ят түгел икән, тимәк, нимәнелер эшләп еткер­мәйем, камил түгелмен! Үҫергә, үҙемде үҙ­гәртергә кәрәк тигән һығымта яһаным. Табип дуҫтарыма барһам, осраҡлы рәүештә өҫтәлдәрендә ниндәйҙер яҙыу күреп ҡалдым. “Алама хис-тойғо кешелә ауырыу тыуҙыра. Көн­лә­шеү, үпкәләү – яман шешкә сәбәпсе…” һ.б. Кисе­к­мәҫтән, ошо етешһеҙлегем өҫтөндә эшләй башланым. Көнләшеү булмаһын өсөн үҙ-үҙеңдән, тормошоңдан ҡәнәғәтлек табыу кәрәк. Эске гармония, рухи үҫеш өҫтөндә туҡтауһыҙ шөғөлләнәм. Файҙалы әҙәбиәт уҡыйым, аҡыллы кешеләр менән аралашам. Беҙ бит “Хоҙай юҡ” тип тәрбиәләндек, тәүбә-тәүбә. Кү­ңелдә иман юҡлыҡтан шаш­ҡанбыҙ ҙа. Бер аҡыл эйә­һе әйтмешләй, Ал­ла­ға ышанмағандар намыҫын тың­лаһын ине.

Театр – ул тәрбиәүи эш. Тамашасыға көс, рухи байлыҡ бирер, матурлыҡ, изгелек тура­һын­да һөйләр өсөн үҙең шул сифаттарға эйә бу­лырға тейешһең. Үҙеңдә бар алтынды ғына бү­тәндәргә өләшә алаһың.
Бөгөн мин әйләнә-тирәмә иғтибарлы бу­лыр­ға өйрәндем. Үҙеңдән башҡаны әүлиә тип бел, тиҙәр бит әле. Кешене рәнйетергә ярамай. Үҙеңде бүтәндәр уры­нына ҡуйып ҡарау мөһим­леген аңланым. Баш­ҡа­лар­ҙы түбәнгә төшө­рөп, тәкәббер йәшәү гонаһ. Хо­ҙай кем­гә­лер биргән бәрәкәтте, бәхетте хөрмәт итер­гә кәрәк. Шул саҡта үҙеңә лә яҙыр ундай ниғ­мәттәр.


Гөлсинә ЙОСОПОВА яҙып алды.

Архив, 2014 йыл.