+13 °С
Болотло
Бөтә яңылыҡтар
Самауырҙы йыҡҡансы
28 Май 2019, 18:13
Фән һәм ҡатын-ҡыҙ
Изге теләктәр менән генә йәшәгәс, ҡунаҡ бүлмәбеҙ буш тормай. Был юлы “Шоңҡар”ҙың самауыр сәйен эсергә Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты директоры, фән докторы, профессор Фирҙәүес Ғилметдин ҡыҙы Хисамитдинова килде. Уның менән әңгәмәне түкмәй-сәсмәй һеҙгә еткерергә тырыштыҡ.
150%">Изге теләктәр менән генә йәшәгәс, ҡунаҡ
бүлмәбеҙ
буш тормай. Был юлы “Шоңҡар”ҙың самауыр
сәйен эсергә Тарих, тел һәм әҙәбиәт
институты директоры, фән докторы, профессор Фирҙәүес Ғилметдин ҡыҙы
Хисамитдинова килде. Уның менән әңгәмәне түкмәй-сәсмәй һеҙгә еткерергә тырыштыҡ.
150%">“Шоңҡар”ҙар: Бала сағығыҙ, моғайын, самауырһыҙ үтмәгәндер. Ошо осор тураһында
һөйләгеҙ
әле?
150%">Фирҙәүес Хисамитдинова: Ике өләсәйем булды
янымда. Олатай
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">арымдың береһен бөтөнләй күрмәһәм дә, икенсеһе 94
йәшкә тиклем йәшәне. Шуға күрә, ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">емде тулы ғаиләлә, бәхетле үҫтем тип һанайым. Беҙҙең ауылдан (Әбйәлил районы
Рәхмәт ауылы) һуғыш
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">а киткән ир-аттар
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙың өстән бер өлөшө генә әйләнеп
"Lucida Sans Unicode"">ҡайтҡан, шулар иҫәбендә, бәхетебеҙгә күрә, минең атайым да бар
ине. Атайлы булғас,
mso-ansi-language:BE">ҡайһы бер
ғаиләләргә
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">арағанда “самауырлыраҡ” йәшәгәнбеҙҙер, тип уйлайым. Кемдеңдер
самауыры булһа ла,
mso-ansi-language:BE">ул заманда янына
"Lucida Sans Unicode"">ҡуйырлыҡ йүнле аҙығы етмәгәндер. Инәйемдең
күмер әҙерләүе, самауырға һалып йомортҡа бешереүебеҙ әле лә күҙ алдымда... Дөйөм алғанда, сәй
табыны – һәр ғаиләне ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">-ара беркетеп торған символ һымаҡ. Сөнки беҙ, балалар, атайым ҡайтмайынса, олатайым ултырмайынса, өҫтәл артына йыйылмай инек. Элек
тәртип шулай булды. Хә
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ер генә ул, йүгерешеп, ҡабаланып, һәр кемебеҙ төрлө ваҡытта, аяҡ өҫтө тигәндәй тамаҡ ялғайбыҙ.
150%">“Шоңҡар”ҙар: Үҙегеҙҙең ғаиләгеҙ самауыр артына йыш йыйыламы?
150%">Фирҙәүес Хисамитдинова: Олоһон күҙ уңында тотҡанда (һеңлемдәр, ҡустым,
уларҙың ғаиләләре), ҙур сараларға ғына тулыһынса
йыйылабы
"Lucida Sans Unicode"">ҙ.
Бәләкәй ғаилә – ике улым, килендәрем, ейәндәрем, һәр шәмбе минең йортомда сәй
табыны артында осрашабы
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">.
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">Ҡ
"Palatino Linotype","serif"">алала йәшәһәк тә, ейәндәрем өләсәләренә күрше
ауылда йәшәгән кеүек ял һайын килеп йөрөһөндәр, тинем. Шуның өсөн һәр аҙнаның аҙағында ата-әсәләре уларҙы миңә килтереп ҡалдырып китә. Ҡалған көн атамаларын урыҫса әйтһәләр ҙә, бәләкәс кенә саҡтарынан аҙнаның был көнөн “шәмбе” тип
өйрәнделәр. “Шәмбе
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">асан етә?” – тип көтөп йөрөйҙәр. Миңә килеп
йыуаса, ҡоротло аш ашап, әкиәт тыңлап, ауыҙ тултырып башҡортса һөйләшеп
ҡайталар.
150%">“Шоңҡар”ҙар: Улдарығыҙ ғаиләләрендә башҡортса һөйләшәме?
150%">Фирҙәүес Хисамитдинова: Әлбиттә! Улар
һөйләшмәһә, балалары нисек телде белеп үҫһен?!
"Palatino Linotype","serif"">Нур
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ың ғаиләһендә был өлкәлә ҡыйынлыҡ булманы. Киленем Әлиә – яҙыусы Әмир Әминевтың ҡы
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙы, башҡортса таҙа аралаша. Икенсе киленемде
туған телендә һөйләшергә өйрәтергә тура килде. Башҡорт ҡы
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙы булһа ла,
үҙе генә түгел, әсәһе лә ғүмер буйы
"Palatino Linotype","serif"">
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">алала йәшәгәнгәме, белмәй ине. Улымды саҡырҙым да: “Әсәйең бөтә
республикаға туған телеге
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙҙ
"Palatino Linotype","serif"">ә аралашығы
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">, тип а
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ыл һата, ә ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">енең ейәндәре баш
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡортса белмәҫме икән?” – тинем. Тимур шул
әйткәнемде күңел төбөнә һалып
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">уйған. Бер са
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">уна
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡҡ
"Palatino Linotype","serif"">а килһәм, өй
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">әрендә бөтә ер
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙә башҡортса һүҙҙәр яҙып эленгән. Хәҙер киленем иркен һөйләшә, хатта
мине тө
"Lucida Sans Unicode"">ҙәтеп
ебәрә. Мин
mso-ansi-language:BE">элеккесә “апельсин”
тиһәм, ул “әфлисун” ти, мин “колбаса” тиһәм, ул “тултырма” ти. Ҡыуанып бөтә алмайым, афарин, үҙе лә өйрәнде, улын да өйрәтте.
Малай
"Lucida Sans Unicode"">ҙары
BE">Таймас таҙа һөйләшеү буйынса барыбыҙҙы уҙҙырып ебәрә. Бының менән ни
әйтергә теләйем:
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ала шарттарында ла башҡорт телен өйрәтергә,
һаҡларға мөмкин. Ни бары теләк кенә
кәрәк.
150%">Бөгөнгө көндә башҡорт рухының, башҡорт теленең яҙмышы ғаиләлә хәл ителә. Беҙгә бер кем дә: “Бына һеҙгә мәктәп, балалар баҡсаһы”, – тип тормаясаҡ. Мәктәптә уҡытылған ике-өс дәрес нимә генә бирһен инде ул. Ысынында тел ғаиләлә
өйрәтелергә тейеш. Мәрйәм Бура
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">аева кеүек һәр ата-әсә: “Урыҫсағыҙҙы ишектең теге яғында ҡалдырығыҙ”, – тип торһа икән ул… Өйөңдә
баш
"Lucida Sans Unicode"">ҡортса
һөйләшһәң, баш
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">орт рухы ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">енән-ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">е һалына.
150%">Малайҙарыма бәләкәй саҡтарынан үҙ милләтенән генә кәләш алырға
тейештәр тип һеңдер
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ем. Шуға бәйле
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡы
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙы
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ хәлде һөйләп үткем килә. Игеҙәктәргә 5-6 йәш самаһы ине. Ҡарламандағы һеңлемдән
ҡайтып килгәндә,
сираттағы станцияла вагонка бер ғаилә инде. 4-5 йәшлек кескәй ҡы
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙҙары ла бар. Улдарым менән бер
уры
"Lucida Sans Unicode"">ҫ
бабайы (ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">е лә олатай кеше, күрәһең, бәләкәй балалар танһыҡ булғандыр) юл буйы һөйләшеп
килгәйне.
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">Ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ы
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ы
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ай
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ы күргәс, бабай: “Вот вам и невеста!” – тип йылмайҙы. Малайҙарымдың береһе ҡаш аҫтынан ғына ҡараны ла: “Она нам не невеста!”
– тимәһенме?
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">Ҡ
"Palatino Linotype","serif"">арт та, мин дә аптырап киттек. “Почему? Она вам не
понравилась? Смотрите какая красивая, какой у нее роскошный бант”, – ти бабай.
“Она русская!” – тине кемеһелер. Шул са
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif""> теге
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ы
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ы
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ай: “Я не
"Palatino Linotype","serif";mso-ansi-language:BE">лусская, я – таталка!” – тип яуап бирҙе! Минең улдарым – башҡорт теле белгесенең балалары, үҙ милләтен белеүҙәре ғәжәп түгел, ә был кешеләр
– станцияла йәшәгән ябай ғаилә. Туған телен һанламағандарға ошо ғаиләне үрнәк
итеп
"Lucida Sans Unicode"">ҡуям.
Бәләкәй са
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">тарынан балаларға
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡайһы милләт вәкиле булыуын
һеңдереп ү
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҫ
"Palatino Linotype","serif"">терергә кәрәк.
150%"> “Шоң
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ар”
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ар:
mso-ansi-language:BE">Мәктәп,
студент йылдарында алған иң түбән билдәге
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙҙ
"Palatino Linotype","serif"">е хәтерләйһеге
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙме?
150%">Фирҙәүес Хисамитдинова: Хәтерләйем насар
билдәләремде. Минең гел “5”-кә генә у
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ырға тигән ма
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">сатым булманы. Балаларымдан да быны талап итмәнем.
Хатта “1”-ле алғанымды ла и
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҫ
"Palatino Linotype","serif"">ләйем.
150%">
BE">Әлифба осороноң
а
"Lucida Sans Unicode"">ҙағында
атайым нисек у
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ырға өйрәнеүемде тикшереп ҡарарға булды. Бер-бер артлы
барлы
"Lucida Sans Unicode"">ҡ
текстар
"Lucida Sans Unicode"">ҙы
ла “шытырлатып” у
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ыйым. Атайым тәү
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙә ҡыуанып иғтибар итмәһә лә, аҙа
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ китапҡа ҡарамауымды күреп ҡалған. Баҡһаң, хәреф танымағанмын, һүрәт
буйынса нимә я
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ылғанын, хәтер я
"Palatino Linotype","serif";mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡшы булғас, һүҙмә-һүҙ иҫләгәнмен. Атайым хәрефтәрҙе айырым һорай башлағайны –
белмәйем бит инде. Шулай, хәтер ар
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">аһында әлифба осорон бер хәреф тә өйрәнмәйенсә гел
“5”-тәр алып үткәргәнмен. У
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">ытыусыма был хәлде еткергәс, ул да ныҡлап тотондо. Шунан башланды
минең көн дә “1”-ле, “2”-ле алып
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҡ
"Palatino Linotype","serif"">айтыу
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ар (йылмая)…
150%">Педучилищела ла, институтта ла спортсы булдым. Аэроклубҡа йөрөнөм. Ауыл балалары физик
я
"Lucida Sans Unicode"">ҡтан
көслө бит. Саңғыһында ла елдер
mso-bidi-font-family:"Lucida Sans Unicode"">ҙ
"Palatino Linotype","serif"">ек, йүгерә лә инек. Волейбол уйнарға яраттым. Уҡыу тип кенә баш баҫып ултырманым.
150%">Училищела саҡта уҡ аспирантураға барасағымды белә
инем.
"Lucida Sans Unicode"">Ҡ