Ғазаплы йөк

ҒАЗАПЛЫ ЙӨК

Ҡыҙын ерләгәндән һуң Хәҙисә миңрәүләнеп ҡалғандай йөрөнө. Өйҙөң бар йәмен Айзиләһе алып китте ахры.
Миршат ҡайғыһын араҡы менән йыуҙы, өйгә ҡайтһа ҡайтты ҡайтмаһа юҡ.Балалар шымып ҡалды.Ошоғаса шаулап гөрләп торған йортта тормош һүнеп барған шәм кеүек ине.Хәҙисә башҡаларға һиҙҙермәҫкә тырышып төндәр буйы илап сыҡты.Көндөҙҙәрен бик сыҙамаһа мунсаға инеп бикләнеп үкереп үкереп илап алды.Иренә,балаларына күҙ йәшен күрһәтмәҫкә тырышты.
Дуҫ иштәре,тыуған тыумасалары ишле уның, ҡатынды яңғыҙлатманылар.Көн һайын тиерлек хәлен белешеп килеп китеп йөрөүселәрҙән ишек ябылманы. Миршаттың класташы Ғәфүрә көнөнә өс дүрт килде.Ғәфүрәне ире ташлап киткәндән һуң , эскелек.кә ныҡ бирелде.Урам буйында эсеп теләһә ҡалай йөрөһә лә,үҙе кешелекле изге күңелле ул.Ҡайғыһына батып,ҡулына бер эш тә тота алмаған Хәҙисәгә ныҡ ярҙам итте Ғәфүрә.Ишектән шарылдап килеп инде, һыу йылыта һалып керҙәрен йыуып элде,һауыт һабаһын ялтыратып йыуып ҡуйҙы,шарт та шорт иҙәндәрҙе йыуып сыҡты.Балаларына ашарға бешереп һуң ғына ҡайтып китер булды.
Әхирәттәре килде Хәҙисәгә.Араларында араҡы тотоп килеүселәре лә бар ине.
- Ҡайғыны баҫа ул.Әйҙә бер рюмкә генә тот, Миңсара ҡыҫтап ҡыҫтап Хәҙисәнең ауыҙына бер рюмкә араҡыны көсләп тиерлек ҡойҙо.Хәҙисә сәсәне,үҙәк буйҙарын яндырып төшөп киткән араҡынан күҙ алдары томанланды,башы әйләнде.Хәҙисә ғүмерендә лә рюмкә тотманы.Ҡунаҡ мунаҡ,туй муйҙа ла эскәне булманы.Инде ҡырҡ бишкә еткән ҡатын әхирәттәренең ҡыҫтауына ҡаршы килмәне,бәлки ысынлап та еңеллек килер тип һәр бер ҡойғандарын эсеп тик ултырҙы.Эсеп иҫерҙе лә тәгәрәп ятып иланы.Еңеллек килмәне.Башы әйләнеп,күңеле болғанып киреһенсә ҡыйын булып тик торҙо.Араҡының ни икәнен белмәгән Хәҙисә анда бында эскеләп ҡайтты, бер эшкә лә ҡулы барманы.Алайҙа Йәнгүзәле бар уның, ана бит уҡшыған әсәһенә йүгертеп тас килтерҙе.
- Әсәй,әсәкәйем!!! Мин бирешмәм.Ҡалған балларыңды уйла.Һин эскесегә әйләнеп китһәң беҙ ҡалайтырбыҙ?
Ҡыҙының йомшаҡ ҡына әйткән һүҙҙәре йөрәгенә хәнйәр кеүек ҡаҙалды Хәҙисәнең.Ул оялышынан күҙҙәрен йомоп стенаға әйләнеп ятты.
- Эскесегә әйләнеп ҡуйма. . . эскесегә әйләнеп ҡуйма... ошо һүҙҙәр бер туҡтауһыҙ мейеһен бырауланы.Ҡайғыһына батып башҡа балалары барлығын да онотҡан да баһа.Булған эшен Ғәфүрә килеп эшләй,ун дүрт йәшлек Йәнгүзәленә көс төшә, ә ул илап буҙлап тик ята.Ҡайғыһын баҫам тип эсеп маташа.Миршаты йөрөй әллә ҡайҙа.Уның ҡасан айыҡ булғанын да хәтерләмәй Хәҙисә.Үҙе лә ире арбаһына ултырып китеп бара түгелме һуң? Ҡатын айныны.Юҡ,ярамай былай,ярамай.Үҙен ҡулға алды.Ҡайғыңды уртаҡлашам тип эсерергә маташыусыларҙы кире ҡағырға көсө етте.Ғәфүрә лә аҙым һайын нотоҡ уҡыны.
- Хәҙисә.Ҡайғыны араҡы менән йыумайҙар.Эсә күрмә.Йәшел йыланға бер башыңды тыҡһаң ҡабат ҡотола ла алмаҫһың.Бына һиңә живой пример алдыңда торам.Минең һымаҡ булғың киләме? Эс әйҙә улайһа.
- Аллам һаҡлаһын, тип ысҡындырғанын һиҙмәй ҙә ҡалды Хәҙисә.
- Үәт,үәт.Һаҡлаһын шул.Һинең бит балаларың бар.Ә минең чуртым да юҡ.
Уйлап ҡараһаң икеһе лә бик йәл был ике ҡатындың.Ғәфүрә эскелек һаҙлығына муйынынан тиерлек батҡан.Ғүмеренең ахырынаса шул һаҙлыҡтан ҡотола ла алмаҫтыр,хәйер,үҙе әйтте бит,теләһәм дә ҡотола алмайым тип.Хәҙисә балаһын юғалтып,шул ҡайғыһын баҫа алмайынса шул һаҙлыҡҡа бер аҙым эшләп ҡараны.Ярай әле,кире сигенерлек көс тапты үҙендә.Йәнгүзәле ҡотҡарып ҡалды уны.

Бәлиғ булмаған баланың үҙ үҙенә ҡул һалыуы тирә яҡта ҙур шау шыу тыуҙырҙы.Тикшереү,судҡа саҡыртыуҙарҙың осо ҡырыйы күренмәне.Ҡыҙҙарының фажиғәһенән шаңҡыған атай менән әсәйҙе следовательдәр ҡанһыҙ, ҡаты һорау алыуҙар менән тағы ла нығыраҡ шаңҡыта инеләр.Районға судҡа йөрөй йөрөй хәлдән тайҙылар.Тәүҙә үҙ ғәйебен танып торған Эдик та судта үҙ һүҙҙәрен үҙгәртте.Имеш улар Айзилә менән электән йөрөгәндәр.Айзилә уны яратҡан үҙе теләп бирелгән икән.
Хәҙисә шаҡ ҡатты,аптыраны.
Ун алты йәше яңы тулған Айзиләһенең күңеленә оҡшаған егет бар ине әлбиттә.Бер серен әсәһенән йәшермәгән ҡыҙының егеттәр менән йөрөгәнен йөрөмәгәнен белмәй инеме һуң ул? Күрше егете Фәрхәт ине ҡыҙҙың күңелендә.Һуңғы тапҡыр һөйләшеп ултырғандарын бөгөнгөләй иҫләй Хәҙисә.
- Әсәй.й.й. Һиңә бер сер асайыммикән?
Иркә генә тауыш менән, һуҙып ҡына хәбәр һалған ҡыҙына көлөмһөрәп ҡараны ҡамыр баҫып тороусы Хәҙисә.
- Ас кәнишне.Миңә асмай кемгә асаһың ул серҙе.
- Нишләп ҡыҙ кеше егеткә ғашиҡ булһа,үҙе башлап мөхәб.бәтен белдерергә ярамай икән ул ?
- Кемде уйлап төн йоҡолары осто икән минең ҡолонсағымдың?
-Эй,әсәй.Фәрхәт матур егет ивет?
-Ҡайһы Фәрхәт ул?
- Шул бер Фәрхәт инде.Ауылда нисә Фәрхәт бар һуң?
- Матур шул.Ә һин үҙең башлап белдер уға оҡшатыуыңды.Хәҙер бит боронғо заман түгел.
- Үҙем? Ә ул мине оҡшатмаһа? Юҡ.юҡ.Низачто! Лучше мин страдать итәм.Ул белмәһен,белмәһен.
Һәм бөгөн шул ҡыҙға әллә күпме бысраҡ өйҙөләр.Ата әсәһен хурланылар.Судта ғына түгел ауылда ла үсәүсе кешеләр табылды.Хәҙисә ишетмәҫ һүҙҙәр ишетә ишетә иҫе китте.Ҡайһыла йығылыр сик.кә еткән саҡтары булды.
- Тәрбиә бирмәгәнһең ҡыҙыңа! Ҡыҙың үҙе йөрөгән. Өйөнә инеп әйтеп сығыусылар була уға.Эдиктың ағалары Миршатты тотоп алып һыу эскеһеҙ итеп туҡмауҙары иҫәпһеҙ ине.Ҡанға батып, әҙәм ҡарағыһыҙ булып ҡайтып йығылған иренә инәлеп күп иланы Хәҙисә.
- Китәйек берәй ергә күсеп.Китәйек ошо ҡәһәр һуҡҡан ауылдан!
-Китмәйем! Бер ҡайҙа ла китмәйем.Ире тиҫкәреләнде.
-Барыбер йәшәтмәйем мин ул сволочты!Төрмәгә ултыртмаһалар үҙем үлтерәм! Ярһыған ирен тынысландырыр һүҙҙәр табыуы ла бик ауыр ине Хәҙисәгә.Матур ғына тәгәрәгән тормошоноң аҫты өҫкә әйләнде бит.Ҡабат һис ипләнмәҫ һымаҡ тойолдо уға был тормош.
Сираттағы суд ултырышында судьяның һорауҙарына яуап бирерлек көсө ҡалмағайны Хәҙисәнең.Ул ярһыны, сығырынан сығып ҡысҡырҙы.
- Нишләп минән көләһегеҙ?! Нишләп мине мыҫҡыл итәһегеҙ?!
-Апай, һеҙҙән берәү ҙә көлмәй.Судтың тәртибе шулай бит.
- Бөтәгеҙҙе лә ҡәһәр һуҡһын!!! Минең көнөмдө Хоҙай һеҙгә лә бирһен! Ярһып ҡысҡырған Хәҙисәгә судья ла прокурор ҙа бер ни ҙә өндәшмәне,баштарын түбән эйеп тынып ҡалдылар.Бары тик егеттең адвокаты ғына әсе көлөмһөрәп,
- Беҙ балаларыбыҙҙы үлтерер өсөн тапмағанбыҙ, тине.Хәҙисәнең күҙ йәштәре йылға булып аҡты.
- Ә мин үлтерер өсөн таптыммы ни?Минеке үлһә лә яраймы?
Эдикты ике йылға ултыртырға тип хөкөм сығарҙылар.Ләкин,әсәһе һәм юғарыла ултырыусы ағаһы алып ҡалды.Хәҙисә менән Миршат үҙҙәре хурлыҡҡа ҡалды.Егеттең ғәйебен тикшерә торған урынға киреһенсә уларҙы ғәйепләнеләр.Таныш тоношлоҡтоң, юғары урында ултырыусы туғаның булыуы ҙур көс икәнен шунда аңланы Хәҙисә.Их.х.х.Үкенде лә һуң ул,тик терһәкте генә тешләп булмай шул.Ире ыңғайын ғариза яҙырға китеп бармаһа, бәлки балаһы үлмәҫ тә ине.
Ә Эдик ялғанлап ялғанланы.Хатта йөҙөндәге бер тамыры ла һелкенмәне.Хәҙисәнең дә түҙемлеге шартланы.
- Башҡаса судҡа килмәйем.Делоны ябығыҙ.Үлер балам үлгән,инде нимә тикшерәһегеҙ? Әллә мине ҡәбергә тығыр китәһегеҙме?
Хәҙисә тыныс ине.Һалҡын әммә ҡаты тауыш менән һеңдерә әйтте ул.
- Эдик! Йәшә.Мин һине Хоҙай хөкөмөнә тапшырам.Әгәр ҙә ҡасан булһа ла һиңә тормошҡа сығырлыҡ ҡыҙ табылһа,ҡыҙың тыуһа , минең баламдың яҙмышын ҡабатлаһын тип теләйем.Шул һиңә иң ҙур яза буласаҡ.Бел әсә рәнйеше ебәрмәйәсәк.
Хәҙисә судтан сығып китте,Эдик мыҫҡыллы йылмайып ултырып ҡалды.

Ҡайғы хәсрәтен күңеленең иң төбөнә бикләп артабан йәшәргә тырышты Хәҙисә. Ваҡыт дауалай тигәндәре һис кенә лә дөрөҫ түгел.Ваҡыт үткән һайын йөрәк әрней.Һис тә онотолмай.Бары тик шул ҡайғы менән йәшәргә өйрәнде Хәҙисә.Шаярҙы,көлөр урында көлдө.Ә эсендә дөрләп янған ут ине.Ялҡынын тышҡа сығарманы ғына.
Йылдар үтте.Эдик алыҫ райондан кәләш алып ҡайтты.Бер бер артлы балалары тыуҙы.Хәҙисә уның доньяла барлығын да иҫләмәне.Бары тик ҡәһәрләнгән әҙәм менән яҙмышын бәйләгән ҡатынды йәлләне.Бигерәк матур ҡыҙҙы кәләш итеп алған.Алманың аҫылын ҡорт ашай тиеүҙәре дөрөҫ икән.Бахыр ҡыҙ бала кем менән яҙмышын бәйләүен белмәнеме икән ни? Эй,ярай ҙа үҙҙәре килешһә булған.Уларҙа ни эшем бар тип Хәҙисә үҙен улар тураһында уйлауҙан тыйҙы.
Яңыраҡ ауылға көслө күрәҙәсе килгән тип һөйләнеләр.Хәҙисә белмәй ҡалды.Күрәҙәсе туҡтаған өйҙөң хужабикәһе Маһира апайҙың һөйләүенсә,баяғы Эдик ҡыҙын етәкләп килгән имеш күрәҙәсегә.Ҡыҙ бала көслө ауырыу менән ауырый икән.Йөрөтмәгән ер ҡалманы ти икән.Күрәҙәсе әйткән имеш.
- Был бала һинең ҡылған гөнаһың өсөн яза.Төҙәлмәй.
Маһира апай ултыра төштөм тип һөйләй.Иҫемә келт итеп Хәҙисә төштө.Аһ!Хоҙай барҙыр , булмаһа шундай хәлдең булыуы мөмкинме ни,тип Хәҙисәгә һөйләне.
Оҙаҡ йылдар мәктәптә уҡытыусы булып эшләгән, абруйлы Маһира Хөрмәт ҡыҙы буш хәбәрҙе һөйләп ултырмаҫ та инде.Хәҙисә уның хәбәренә шатланманы.Йөрәге һыҙлауы көсәйҙе генә.
Йә,аллам.Кисер мине.Ул баланың ни ғәйебе бар?
Үҙенең Эдикты ҡарғаған саҡтарын иҫләне.Анауынса ҡайғы хәсрәт эсендә ултырғанда ҡарғағанмындыр ҙа.Хоҙайым,кисер мине.Сабыйҙың ауырыуына минең рәнйешемдең ҡыҫылышы булмаһын инде тип теләне.
Кешенең яҙмышы әсә ҡарынында саҡта уҡ,йән кермәҫ борон маңлайына яҙылып ҡуйыла икән тип әсәһенән ишеткәне бар Хәҙисәнең. Күптән инде уның йөрәгендә Эдик.ка нәфрәт тә дошманлыҡ хисе лә юҡ.Миршаты ғына тештәрен шығырҙатып ҡуя ҡуйыуын.Ә Хәҙисә уны бәлки ғәфү итмәгәндер ҙә,бары тик ул уның өсөн бер шәүлә генә.Ҡасандыр уның ғәзиз балаһының яҙмышының үҙгәреүенә һәм уның үлеменә сәбәпсе булған әҙәм,Хәҙисә өсөн бөгөн шәүлә.
Ҡышҡы бурандарҙа көрт йырып зыяратҡа бер ҡатын килә.Сәстәре шәл эсенән туҙырап сыҡҡан,күҙҙәрендә үҙәк өҙгөс һағыш.
- Һаумы,ҡолонсағым! Бына килдем балаҡайым.Ҡана ла һуң хәҙер һин яныбыҙҙа булһаң.Көңгөр ҡаңғыр эш менән булыр инек.Кейәүгә лә сыҡҡан булыр инеңме икән?Өләсәй булған булыр инем.Эй,балам.Үҙәктәрем өҙөлөп һағынам бит һине.!!!
Ҡатын көрткә сумып һалҡын ҡәбер янында ултырҙы ла ултырҙы.Хатта бәлтәһенең итәгенең ҡарға һыуланыуын да һиҙмәне,һалҡын әсе елдең биттәрен семетеүен дә тойманы.Биттәре буйлап аҡҡан күҙ йәштәренең туңғанына ла иғтибар итмәй ултырыуын белде...
Һалҡын,әсе еле үҙәк.кә үткән көҙҙәрен дә,йылы матур яҙҙарын да,ҡояш ҡыҙҙырыуына сыҙар әмәл булмаған ,сарсауға дусар итерлек эҫе йәйҙәрен дә килә ул зыяратҡа.Килмәй нишләһен?
Туғыҙ ай буйы күкрәк тәңгәлендә йөрөткән сабыйы, ҡыуандырып шатлыҡтарға күмеп доньяға ауаз һалған ҡыҙғынаһы,ер һыу илатып,бөтмәҫ ҡайғыларға һалып киткән,ваҡытынан алда ҡырау һуҡҡан гөлө ҡара ер ҡуйынында ята.
Килмәй нишләһен? Башын ҡайҙа тығыр урын тапмағанда,йөрәге ярһыуын баҫа алмағанда, ҡыҙынан башҡа кем янына барһын ул?

Осо ҡырыйы күренмәгән Оло юлдан бер ҡатын атлай.Юл оҙон.Ҡатын белмәй, юлдың осона барып етерме әллә юлы берәй ерҙә өҙөлөрме?
Ул бары тик атлауын белә.Атлауы һис кенә лә еңел түгел.Арҡаһына ауыр йөк артмаҡлаған.Көсө барҙыр үҙенең йөкмәп килә бит.Көсө бөтһә йығылыр ине,йығылмағас тимәк,көсө бар әле.Йөгө ауыр.Ҡайғы,ғазап йөгөн йөкмәп бара ул.Юлының ахырынаса шулай атлар ҙа атлар ул.Ул Хәҙисә.

Осһоҙ ҡырыйһыҙ юлдан тағы ла берәү атлап килә.Йәш кенә ир.Уның да йөгө ауыр.Ул да белмәй юлдың осона сығырлыҡмы әллә юҡмы? Күңелендә нимә? Үҙенән башҡа бер кем белмәй.Уның йөгө икеләтә ауырыраҡ.Ғүмер буйы кешеләрҙең ғәйепләү, күралмауҙарын йөкмәп барыу анһатмы ни? Ир атлай, башын аҫҡа эйгән килеш.Башын күтәреп кешеләрҙең йөҙөнә тура ҡарау бәхетенән ул мәхрүм.Һәр ваҡыт үҙенә осраған утлы ҡараштарҙан ул бөршәйеп ҡала.Хәҙисә үс һаҡламау менәнме ни? Унан башҡа нисә пар күҙҙәр өнһөҙ асыу менән бағалар?
Ауыр уның йөгө,Хәҙисәнекенән дә ауыр.Һелкетә ташлап ҡына китер ине лә һуң, булмай шул.Арҡаһына көмөрө кеүек йәбешкән шул ғәйеп һәм ғазаплы йөгө.Был Эдик.Ғүмеренең ахырынаса ҡотолоу яҙмаған уға был йөктән.Ғазаплы йөктән.

Миңзифа Ҡашҡарова.