Көнсөл дә булма, оялсан да

Һау-сәләмәт йәшәргә теләһәгеҙ, иң элек шул насар ғәҙәттәрҙән ҡотолорға кәрәк. Был тиҫкәре сифаттарҙың барыһы ла динебеҙҙә телгә алына, тип әйтергә мөмкин. Иманлы, динде ихлас ҡабул иткән кеше, ошо алама күренештәрҙән алыҫ, һаулығын да нығыта тигән һүҙ.
Ҡара көнсөллөк – кешеләге бик насар сифаттарҙың береһе. Көнсөл кешеләр гел бүтәндәргә ҡыҙығып йәшәй, уларға һаман нимәлер етмәй. Ә һәр ваҡыт борсолоп, ҡәнәғәт булмайынса йәшәү, билдәле инде, йөрәк ауырыуҙарына, бигерәк тә стенокардияға илтә.
Ғорурлыҡ тигән төшөнсә бар. Ундай кеше үҙен башҡаларҙан өҫтөн ҡуйырға ярата, ауыр хәлдә ҡалһа ла, ярҙам һорамаҫҡа тырыша. Ғәҙәттә, уның яҡшы сифаттарын, таланттарын башҡалар дөрөҫ баһаламай, күрмәмешкә һалыша. Һөҙөмтәлә, был кеше күңелһеҙләнә, үҙен кәрәкһеҙ кеше итеп тоя башлай, психик баҫым йонсота. Ә был иһә ашҡаҙан аҫты һуты эшләп сығарыуҙы арттыра, ә артыҡ һут лайланы тышсаны “ашай”, шулай итеп, гастрит, ашҡаҙан сей яраһы килеп сыға.
Күңелһеҙ йөрөү һөҙөмтәһендә, бындай кеше организмында шатлыҡ гормондары – серотонин һәм эндорфин кәмей. Уларҙы тулыландырыу юлын кеше, ғәҙәттә, араҡынан эҙләй. Кәйеф күтәреү өсөн аҙ-аҙлап төшөрә торғас, үҙенең эскесегә әйләнгәнен дә һиҙмәй ҡала. Эскелек иһә тағы ҡатмарлыраҡ ауырыуҙарға юл аса.
Ҡышын ҡарын да бирмәҫ һарандарҙы инсульт гел һағалап тора, сөнки һаран кеше тинләп һанап тота, ҙурыраҡ әйбер һатып алған йәки бурысҡа аҡса биреп торған һайын стресс кисерә. Ә был баш мейеһендәге ҡан тамырҙарының тарайыуына килтерә, һөҙөмтәлә уға ҡан һауырға мөмкин. Инсульттан һуң һауығыу процессы ла һарандарҙа бик ауыр бара.
Аҫтыртын, үсле, тиҙ бәхәскә кергән кешеләр араһында аллергия киң таралған. Тауыш сығарыу, бәхәсләшеү арҡаһында уларҙың нервы системаһы гел әүҙем эшләй. Һөҙөмтәлә, ҡанға күп күләмдә ферменттар ҡушыла, тәндәге күҙәнәктәр бер-береһе менән көрәшә башлай. Аллергия, биттәге бетсәләр – шуның һөҙөмтәһе. Ундайҙарҙың бәләкәй генә яралары ла оҙаҡ төҙәлә.
Ә бына бөйөр ауырыуҙары ҡурҡаҡтарҙы “ярата”. Ҡурҡҡанда организмда адреналин күп эшләнә һәм, билдәле, ағза артыҡ шыйыҡлыҡты сығарырға теләп, көслөрәк эшләй башлай. Гел хәүефләнеп йәшәгәндә, ул һаман да шулай саманан тыш һейҙек ҡыуа. Кеше һейҙекте тота алмай башлай, бөйөр эшмәкәрлеге боҙола. Ахырҙа ул йөрәк-ҡан тамырҙары системаһы ауырыуҙарына – гипертония, дистония, атеросклерозға килтерә.
Артыҡ оялсанлыҡ, кәрәгенән тыш тыйнаҡлыҡ кеүек сифаттарҙың да зыяны бар. Үҙ-үҙенә ышанмаған, үҙен түбән баһалаған, гел үҙенән ҡәнәғәт булмаған кешеләрҙә депрессия йыш күҙәтелә. Ундайҙар, ғәҙәттә, алға ҙур маҡсат ҡуя, әммә бер аҙҙан был хаҡта ентекләп тикшереп, үтәп булыуына шикләнә башлай. Һөҙөмтәлә даими стресс, ҡәнәғәтһеҙлек, күңел төшөнкөлөгө күҙәтелә. Иң элек нервы системаһына зыян килә. Ошо хәл дауам иткәндә, табип бер көндө “маниакаль-депрессив психоз” тигән диагноз ҡуя. Был иһә ауыр психик ауырыуҙарҙың береһе һанала.

Закир НОҒМАНОВ, табип.