Ҡиәмәтлек ейән. Гүзәл Ситдыҡова

Тешенә ҡара ла, эшенә ҡара, ти торғайны ҡарттар. Үҙен дә тәрбиәләп тота алмаған ир нисек ғаилә ҡарар икән?!
Уратып-суратып тормай, тотто ла әйтте:
- Ниңә теш ҡуйҙырып алмайһың, Мәскәүҙә выраш юҡмы әллә?
Егет ҡаушаманы, буш ҡаҙналарын күрһәтеп көлөп ебәрҙе лә:
- Ҡуйҙырырға әҙерләнеп йөрөйөм, яраһы төҙәлеп бөтмәйсә ярамай, тиҙәр ҙәһә. Бригадамдағыларға “чучмяк” тип бәйләнгәйнеләр, яҡлашып, тәпәләшеп алырға тура килде. Мин бит спорт менән шөғөлләнеп, көрәшергә өйрәнеп үҫкән кеше, көтмәгәндәр ине, күрәһең, кәрәген алырҙарын. Малайҙар иҫән ҡалды, ағай, теште үҫтерәбеҙ ул уны.
Эсендәгеһе тышында икәне күренеп тора үҙенең – дитдум балаһы ла шулай булһынсы, тип уйланы ҡыҙҙың атаһы.
Ҡыҙы янында икенсерәк кешене күргеһе килгәйне лә… Төҫкә-башҡа үҙе юрағандан ҡайтышыраҡ булһа ла, һөйкөмлө һөйәге бар егеттең, ихласлығы, иптәштәрен ҡурсалап утҡа-һыуға инергә тороуы ла оҡшаны.
Ниһайәт, яңы йыл алды вахтаһы тамамланды, хужалары Абрикҡа туйлыҡ тип байтаҡ өҫтәү ҙә биргән булды, премия яҙҙы. Егеттең иҫәпләүҙәре буйынса, йыйған аҡсаһы өй алыуға ла, туйға ла етәсәк. Шатлыҡлы хистәр менән Өфө вокзалына килеп төштө. Автовокзалға ыңғайлағас, туҡталышта көтмәгәндә һабаҡташы Тимерәсте осратты. Уның менән мәктәпте тамамлағаны бирле күрешкәне юҡ – һис үҙгәрмәгән дә, элеккесә йылғыр, етеҙ, күҙҙәре уйнап тора. Нисек кенә булмаһын, балалар йорто – бер ғаилә бит. Яҡшыһына ла, яманына ла күнәһең, күнегәһең, бер-береңә эҫенәһең. Шуға ла һабаҡташын күреүенә яҡынын осратҡандай һөйөндө.

Абрик шуҡлығы өсөн оҡшата, уның менән һәүетемсә уртаҡ тел таба торғайны; тик бер эйәртеп килгәс, Әйшә өләсәһе нишләптер дуҫын өнәмәне һәм башҡаса килтермәүен һораны. Үҫә төшкәс, әҙ ыҙалатманы уны Тимерәс. Үҙҙәренән 4-5 йәшкә оло Шаман ҡушаматлы малай менән дуҫлашып алып, дөрөҫөрәге, бик теләп уның йомошсоһона, малайҙар әйтмешләй, “шестерка”һына әйләнгәс, тиҫтерҙәренә көн ҡалманы – гел бер этлек ҡылырға ғына торҙо. Абриктың тыуған көнөнә бер мәл Әйшә өләсәһе күп итеп кәнфит әҙерләп ҡуйғайны:
- Ҡаптағыһын апайың, һеңлең менән бергә ашарһығыҙ, ә бынау ялтыр ҡағыҙлыларын тәрбиәсе апайыңа бир, дитдум балаларының һәр береһенә икешәрҙән таратып сыҡһын, - тип, малайға һәлмәк кенә тартҡан матур пакет тотторҙо.
Паке-ет! Кәнфиттәрҙән бигерәк, шыптырға күҙе төштө уның. Бына хәҙер мәктәпкә ул ошо матур пакетҡа һалып йөрөтәсәк алмаш аяҡ кейемен! Ул саҡта пакет та “әйбер” ине бит.
Ҡаплы кәнфит өсөн дә һөйөндө - ғүмерендә беренсе тапҡыр уға шундай кәнфит бүләк иттеләрсе! Ә матур ҡабын апаһына бирер - әйҙә ваҡ-төйәген шунда һаҡлаһын. Юҡһа, гел юйма менән ручка юғалта ла йөрөй. Тик Шамандың күҙенә салынмаҫҡа! Шатлығынан күстәнәстәренең ауырлығын да тоймай йүгерә-атлай ҡайтып барғанда уны шул уй ҡалдырманы.

Тимерәс күреп ҡалды уның әллә ҡайҙан диҡҡәтте йәлеп итеп торған сағыу һүрәтле пакет менән ҡайтып килгәнен. Ялп итеп янына килеп тә баҫты:
- Һо, өләпсәңдән ҡайтып киләңме? Ҡайҙа күрһәт әле, нимә һалды?
- Бөтәгеҙгә лә бүләк итергә кәнфит һалды, - тине күңелһеҙ тауыш менән Абрик. Белә инде – күстәнәстәр хәҙер уның үҙенә генә түгел, Шаман тирәһендә уралғаланғандарҙан башҡа бер кемгә лә тәтемәйәсәк. Тәүгегәме ни?!
Шулай булып сыҡты ла. Тимерәстең һыҙғырыуына бер-бер артлы Шамандың ҡуштандары пәйҙә булды, ҡаршылашып пакетты йыртып ҡуймаһын өсөн Абриктың ҡулын һығып тотоп, күстәнәстәрҙе эләктергәс, ихаталағы ҡыуаҡтарға инеп юғалдылар. Пакет бер аҙ ваҡыт Шаманға хеҙмәт итте лә, буяуы юйылып, бер тотҡосо өҙөлгәс, Тимерәскә күсте. Тегеһе тотҡосто ҡалын еп менән эре-эре атлатып тегеп ҡуйып, йәнә бер аҙ йөрөттө әле.
Бер кемгә лә өндәшмәне Абрик, ошаҡсылыҡ тәрбиәләнеүселәр араһында хурлыҡлы ғәмәл һанала, бала сағындағы әсе һабаҡ та ғүмере буйы үҙен онотторманы. Яңы килеүселәр ғәҙеллек эҙләп тәрбиәселәренән яҡлау эҙләргә маташҡанда Шамандың тос йоҙроғон татып төшөнә барҙы был тәртипкә. Өләсәһе барыбер һиҙенде, иртәгәһенә ейәне янына үҙе килде, тәрбиәсенән кәнфит таратылмағанын белгәс, яңынан күстәнәстәр һатып алып, тараттырҙы. Ә ейәнен балалар йортонан алыҫ түгел мәҙәниәт йортондағы көрәшселәр секцияһына яҙҙыртты. Түләүле булһа ла, пенсияһынан өлөш сығарыуҙан тарһынманы. Өлкән синыфтарҙа үҙен яҡлай ала ине инде Абрик, Шаман да мәктәп тамамлап сығып китте. Тимерәс көрәшселәр араһында таныла башлаған үҫмергә, эс-бауырына инә яҙып, ялағайланып йөрөй башланы. Тик өләсәһе гел киҫәтә килде - яҡын йөрөтмә, ышанма: бер һынағанды йөҙ һынамайҙар; мосолман кеше шул булыр – бер оянан сыҡҡан йыландан ике тапҡыр сағылмаҫ. Балиғлыҡ йәшенә еткәс, инәй оҙон-оҙаҡ нәсихәттәр менән башын ҡатырманы үҫмерҙең. Ошо рәүешле, теләмәһәң дә ятҡа бикләнеп ҡала барған ҡыҫҡа ғына йор һүҙ, йә мәҡәл, йә ҡарһүҙ әйтеү менән сикләнде.

Ваҡыт үҙенекен итә икән, әле бала саҡ үпкәләре лә, өләсәһенең киҫәтеүе лә онотолоп, бары туғандарса йылы хистәр тулҡыны ғына сорнаны Абрикты.
- Һо-о, гадук, шатмын һине күреүгә, - тип яурынынан ҡағып алды Тимерәс. – Ҡайҙа китеп бараһың, Мәскәүҙә эшләйһең тип ишеткәйнем.
Ай-вайына ҡуймай, ятағына алып ҡайтты уны һабаҡташы. Бүлмәлә уларҙы… Шаман ҡаршы алды. Үҫмер сағында уҡ горилланы хәтерләтеп торған һын-һыпаты тағы ҡалыная, ҡаштары ла ялбырлана төшкән, башын себен тайып йығылырлыҡ итеп ялтыратып ҡырҙыртҡан. Уны “яңы урыҫтар” араһында бурыс ҡайтарттырырға яллайҙар, аҡсаны арыу һуға тип ишетелгәне бар ине. Һимеҙ һурпа ашап, һөртөргә онотҡандай ялтырап торған ҡалын ирендәрен ялай-ялай, йөҙөнә бик шат ҡиәфәт сығарып, ҡунаҡты ҡосаҡлап, арҡаһынан һөйгән булды.
Тиҙ-тиҙ генә табын хәстәрләй башланылар. Абрик Мәскәү күстәнәстәрен өҫтәлгә ҡуйҙы. Башҡараҡты көткән яҡташтары мәғәнәле итеп тамаҡ ҡырғылағас, ни әйтергә теләгәндәрен аңлап, аҡланған булды:
- Егеттәр, мәктәптән үк минең эсмәгәнде беләһегеҙ, әле лә мисәтен ҡуптарған юҡ.
Тегеләр үҙҙәренекен сығарҙы. Ҡыҙмаса булып алғансы Абрикты өгөтләп маташҡайнылар, бер яртыны йыҡҡас, асыу менән:
- Ултырма әллә кем булып, табылған бында фәрештә, - тип бәйләнә башланылар. – Туйға әҙерләнә имеш берәү.

Йәнә ярты сығарҙылар. Егет эштең яман яҡҡа ыңғайлағанын тойоп, бер арала сумкаһын эләктереп сығырға уҡталғайны, ебәрмәнеләр. Береһе ауыҙын шаҡарып тотто, икенсеһе араҡы ҡойҙо. Иҫерттеләр. Төнгө ресторандан өҫтәү алып килергә аҡса таптырҙылар. Егет үҙен яҡлар хәлдә түгел ине, йортлоғо ла, туйлығы ла мәктәптәштәре ҡулына күсте. Унан инде … һис ҡасан башына ла килмәгән ҡот осҡос хәл башланды. Ике әзмәүерҙәй иргә нисек ҡаршы тора алһын аҡса йыйыр өсөн аслы-туҡлы йөрөгән, ауыр эштән арып ҡайтып килгән, етмәһә тәүге тапҡыр иҫергән ҡаҡса ғына егет! Беҙ һиңә туйҙы үҙебеҙ яһайбыҙ, беҙгә кәләш булырһың, тип хахылдашып, ҡысҡырырға бирмәй, ауыҙын баҫтылар. Йән көсөнә ҡаршылашып, бер-ике тапҡыр ярҙам һорап ҡысҡырып та өлгөрҙө, дөбөр-шатыр килделәр – уйлап ҡараһаң, төнгө тауыш әллә ҡайҙа китә, әммә һис бер кем ишек тә шаҡыманы хатта.
Теш араһына йәнә нимәлер ҡойҙолар Абриктың. Шунан һуң ул ни булғанын иҫләмәй. Аңына килгәс, ҡайҙа икәнлеген төшөнә алмай ятты бер аҙ. Башы ауырта, тәне һыҙлай. Янында сыр яланғас Тимерәс ята. Ул ҡапыл тертләп һикереп торҙо һәм, ниһайәт, ни хәлгә ҡалғанын аңлап, ҡара тиргә батты. Аяғы тотмаҫ булып, ҡалтыранды. Кеҫәләрен ҡапшаны, сумкаһын тикшерҙе – аҡсаларҙан елдәр иҫкән! Ярай, мобильнигы куртканың түш кеҫәһендә ята. Тегеләр уяныуҙан ҡурҡып, йәһәт-йәһәт кейенде лә, урамға атылды егет. Ни эшләргә лә белмәй, ғәрлегенән, ҡайғыһынан бар көсөнә аҡырғыһы, аҡырып илағыһы килде. Үҙ һөйләшендә “никтыуҙы”, йәғни, ниңә тыуҙы, тип һуҡрана торғайны өләсәһе уның әсәһенә. Ә бына мин ник тыуҙым да, ниңә йәшәнем?

Сабираһы янына ошо хәлдә нисек ҡайтһын, өләсәһенең күҙенә нисек күренһен, ошо хурлыҡ менән, тапалған йәне, ерәнгес ҡағылыуҙарҙан ытырғанған тәне менән нисек йәшәһен!
Юҡ, йәшәй алмай ул был хәлдә! Ҡалтыранған, тыңлауһыҙ бармаҡтары менән хаталы итеп “тимерәс арҡаһында бәхил бул” тигән һүҙҙәрҙе йыйҙы ла Сабираның номерына оҙатты. Аңлатып тороуҙы кәрәк тапманы, ғөмүмән, ошо рәүешле хурлыҡҡа төшөүен кемдеңдер белеүен дә теләмәне, ғәрләнде. Телефонын элемтәнән өҙҙө. Кеҫәһенә тыҡты. Тиҙерәк, тиҙерәк, тип ашыҡтырҙы үҙен ҡайҙалыр. Тынысланаһы урынға шаңҡыуы арта ғына барҙы, ҡайҙа барғанын да, ниҙәр ҡылғанын да аңламаны. Күпме ваҡыт уҙғандыр, ниндәйҙер ҡайын янында уянып киткәндәй булды. Билендәге ҡайышын сисеп элмәк яһаны. Фани донъя менән бәхилләшеп, тәне тартҡылашҡанда, йәне анталашҡанда Әйшә өләсәһенең әйткәндәре ҡолағында яңғыраны:
- Ни күрһәң дә үҙеңә ҡул һалма. Теге донъялағы михнәттәр янында бындағыһы ожмах ҡына булып тойолор ундайҙарға, тиелгән Изге китаптарҙа.
Шунан үҙ өләсәһе пәйҙә булды:
- Бер заман шайтаның тартып әпкитмәһә генә ярар ине тип теләгәйнем дә.
Ауылында бәхилләшеү һүҙҙәрен уҡып, шылтыратып уны ала алмаған Сабираһының, ҡыҙ ғына көйө тол ҡалырға тейешле Сабираһының: “Абри-и-ик, китмә-ә-ә!” – тип ҡысҡырғанын ишетте. “Ни эшләп мин китергә тейеш әле был донъянан, - тигән уй килде ҡапыл уның башына. – Теге әҙәм аҡтыҡтарына был ерҙә урын булмаҫҡа тейеш! Үҙ йәнемде алғанса, ниңә уларҙы дөмөктөрмәнем икән, төрмәлә ултырыр ҙа сығыр инем, үлһәм дә үс алып үлер инем! Ә улар хәҙер бер ни булмағандай йәшәйәсәк, ҡара эштәрен дауам итәсәк”.
Аяҡтарының утта янғандай ауырта башлауына сыҙай алмай, ике донъя сигендә тыпырсынған Абриктың инерле-сығырлы аңында ҡайышты бушатыу, башын элмәктән сығарыу теләге уянды, тик ҡулдары инде уға буйһонманы.
Алыҫта кемдәрҙер йүгереп килгәне күҙенә салынып ҡалды ла аңын юғалтты.
… - Егет-егет, ишетәһеңме мине?! – кемдер уны сикәләй, йөрәген һытып сығарырлыҡ итеп күкрәгенә ауырттырғансы баҫа. Ул ауыр ҡабаҡтары аҫтынан баштүбән торған кеүек күренгән кемдәрҙеңдер ҡайнашҡанын күрә, алыҫтан, томан эсенән генә ишетелгән кеүек тауыштар ҡолағына сағылып ҡала. Йәнә бушлыҡҡа убыла.
Күпмелер ваҡыттан ҡар өҫтөндә ятҡанын самаланы егет. Ни булғанын аңлай алмай ятты. Шунан үҙен белештермәй бар көсөнә аҡырып ебәрҙе. Оҙаҡ аҡырҙы… Ҡайғы-хәсрәт, ғазаптар тулы ҡыҫҡа ғына ғүмеренең ошоғаса баҫып ҡалдырып килгән бар әрнеүҙәре алҡымына килеп тығылып, тышҡа урғылып сыға ине булһа кәрәк. Ул арала килеп еткән “тиҙ ярҙам” машинаһынан төшкән аҡ халатлы кеше уның бүре олоғандай тауышын дарыу ҡаҙап ҡына туҡтата алды. Ҡалды… Ошо мең хәстәрле, мең хәсрәтле донъяға кире ҡайтты. Был – яңы ғүмер – уға кәрәкме? Ниҙәр көтә унда? Иҫе инәрле-сығарлы булып шулай аунағанда ҡапыл ниңәлер ғүмерҙә лә күрмәгән олатаһы һыны пәйҙә булды. Тотош ап-аҡтан үҙе, ә күҙҙәре шундай моңһоу; Әҙәм ғәләйһиссәләм донъяға килгәне бирле бер нигә ҡарамай, бынан да ҡурҡынысыраҡ хәлдәрҙә өҙөлмәй килгән сылбырҙы өҙәһең бит, затыбыҙҙы ҡоротаһың, тип шелтәләгән дә кеүек. Тауышы ишетелмәне, ә уйлағаны аңдан аңға ағып ҡына инә ине шикелле. Ғүмер юлы хәүеф тулы: сәнскеле ҡыуаҡтар, шырлыҡтар араһынан уҙырға; йәнең дә, тәнең дә сей яраға әүерелеп, абынып йығылып, аяҡ аҫтарында ла тапалырға тура килә; йәнә-йәнә ҡалҡынырға, күтәрелгәс, кире йығылмаҫҡа көс табырға кәрәк; эсәгең өҙөлһә - эсеңдән ялға, балам, тигәне күңеленең әллә ҡайһы төпкөлдәренә барып етеп, һүнеп барған усаҡҡа ҡуҙ өҫтәгәндәй булды. Олатаһы ейәненә хәҙер инде йылмайып ҡараны ла, монар ғына кеүек ҡалып, бушлыҡҡа инеп ирене. Ул юҡҡа сыҡҡан урында тормоштағынан да сибәрерәк, сағыуыраҡ булып, өҙөлөп һағындырған, донъялағы иң һөйөклө һәм ҡәҙерле кешеһе - Сабираһы ҡалҡып сыҡты. Ҡулына биләүле сабый тотҡан. Абриктың бәләкәс кенә сағындағы фотоһына оҡшап торған шул сабый ыуыҙ ғына бармаҡтары менән эй үрелә, бит остарын соҡорайтып көлә, йомшаҡ йылы усы менән уның битен һыйпай. Үҙ дауамын күкрәгенә ҡыҫып һөйөргә теләп, ул сабыйға үрелде лә … тамам иҫенә килде.
Йәшәргә… Бер нигә ҡарамай – йәшәргә.
“Тиҙ ярҙам” машинаһы ҡыҙыл уттарға ла иғтибар итмәй, ҡайһы саҡ асыулы геүләп, уны халыҡ ҡайнап торған ҡала эсенә алып инеп китте.

Фото: https://ru.freepik.com/free-photo