Йырланмаған йырым һин Повесть (2) Венер ИСХАҠОВ

ххх

 Йыр… Ҡасандыр күктәргә әйҙәгән, бәхеттең етенсе ҡатына мендергән йыр уны бәхетле итеүсе лә, бер аҙҙан ошо бәхетен тартып алыусы ла булды. Йырланмаған йырҙар ҡалды… Ә бит уға барыһы ла ҙур өмөттәр бағлай ине…

Бәләкәйҙән йырларға яратты Хәcән. Ауыл, район сәхнәләрендә йырлап, хатта телевизорға төшөп, районда артист булып танылды. Өфөлә үткән төрлө байрамдарға ла йыш йөрөттөләр. Ҡайһы бер кешеләр уны күреп ҡалыу менән:

– Ана беҙҙең әртис килә, – тип ҡупайтып та ебәрә торғайны. Шуға ла бөтә кеше уға йырсы яҙмышы юраны. Ә инде һигеҙенсе класты тамамлағас, йыр уҡытыусыһы Ханнан Закир улы:

– Һинең урының сәхнәлә, әйҙә сәнғәт училищеһына алып барам, – тип, үҙе үк документтарын хәстәрләп, Өфөгә алып китте.

Һәр ваҡыттағыса йыр бүлегенә конкурс ҙур ине. Тәүҙә Хәсәндән  халыҡ йырын башҡарыуын һоранылар. Егет көр тауышы менән “Томан”ды һуҙып ебәрҙе.

Иртә лә генә томан, кис тә томан,

Был томанҡайҙарға ни булған?

Тауға ла менеп, ташҡа баҫып,

Һин ҡарарһың, йәнем, мин булмам.

Бишмәтеңдә һинең биш төймә,

Шул бишмәткәйеңде күп кеймә.

Кисен генә ятһаң, иртә торһаң,

Һағынырһың мине, мин булмам.

Саҡыра ла кәкүк, һайрай былбыл.

Талдар  араһында ҡағынып.

Ауырып та ятып һарғайманым,

Мин һарғайҙым һине һағынып.

Ҡабул итеү комиссияһында ултырыусылар Хәсәндең йырын ҡымшанмай ҙа тыңланы. Егеттең моңо,  йырҙың бар мәғәнәһен йөрәгенән кисереп башҡарыуы уларҙы әсир иткәйне. Бындай йәштәр булһа ла, һирәк килә. Шулай ҙа һуңынан үҙ-ара кәңәшләшкәндә Зәримә Мөхәмәтовна тигән уҡытыусы:

– Егеттең тауышы әлегә ултырып бөтмәгән. Был йәштә йырлау зарарлы, һуңынан бөтөнләй тауышһыҙ ҡалыуы бар, алмай торорға кәрәк, – тип әйткәйне лә, күпселек егетте яҡлап сыҡты.

–       Шундайын егетте кире ҡайтарып ебәреү гонаһ булыр. Күптәр кире килмәй торған. Унынсыны бөткәнсе ҡараштары үҙгәрә. Өсөнсө йылда шулай бер егетте кире бороп ҡайтарғайныҡ, быйыл килерме икән тиһәм, төҙөлөш техникумына барған. Ҡойоп ҡуйған сәхнә кешеһе, ул буй-һын, ул тауыш, моң ине, –  тине республикаға билдәле икенсе бер педагог. Уны  танылған йырсылар, сәнғәт әһелдәре әҙерләгән уҡытыусы  Йәүҙәт Мусин да хупланы:

–       Юҡ, был егетте юғалтырға ярамай. Халыҡ йырын был тиклем дә йөрәккә үткәреп йырлай торған йәштәр һирәк хәҙер. Егеттә тәбиғи һәләт бар. Тауышы яңы төҫ алыу осоро тамамланмаған әле, йырға мөкиббән икәнлеге һиҙелеп тора. Йырсы йырҙы яратырға тейеш. Ә ул ярата. Үҙе өсөн генә йырлаусылар ҙа бар. Ә сәхнәгә сыҡҡан кешегә уның эсендә ҡайнарға кәрәк.  Был егет тап шундайҙарҙан. Мин уны күреп торам – ул халыҡтың яратҡан йырсыһы буласаҡ. Ундайҙарҙы һаҡларға, үҫтерергә кәрәк.

Педагогка  ҡаршы килеүсе булманы. Егетте Йәүҙәт Юнир улы үҙенә алырға хәл итте. Хәсән билдәле педагогта уҡыясағына сикһеҙ шат ине.  Шулай итеп, уның бәләкәйҙән хыялланған  ниәте тормошҡа ашты. Ул атай-әсәһенең, ауылдаштарының ҡыуаныуы! Ауылдан йәштәр төрлө уҡыу йорттарына күпләп инһә лә, сәнғәт тирәһенә баҙнат итеүселәр юҡ ине әлегә.

–       Үҙеңде телевизорҙан ҡарап ҡына ултырырбыҙ әле, –  тине уның уҡырға инеүенә сикһеҙ ҡыуанған Ханнан Закир улы.

Әлбиттә, музыка белеме булмаған  егеткә тәүҙә ауыр булды, ғүмерендә ишетмәгән  сольфеджио фәнен аңлай алмай хитланды.

Вокал дәрестәре башҡа дәрестәрҙән күпкә айырыла. Педагог һәр уҡыусыһы менән айырым шөғөлләнһә лә, бөтәһен дә бер кабинетҡа   йыйып ала.  Һәр уҡыусыны янына сығарып, барыһы алдында  үҫтереүсе күнекмә, 15 минут распевка эшләтә.

Төркөмдә Хәсән – иң кесеһе. Тәүҙәрәк, әллә үҙенән өлкәндәр араһында уңайһыҙланыу­ҙанмы, распевкаһы килеп сыҡмай ҙа ҡуя ине. Шулай ҙа тәжрибәле педагогтың  тырышлығы, егеттең дә ныҡышмаллығы  бушҡа китмәне. Хәсән  күҙ алдында үҫә, тауышы асыла башланы. Быға айырыуса үҙе шат ине, сәнғәткә килеүенә үкенмәне.

Бына, ниһайәт, ике ай уҡығас, тәүге имтихан бирер ваҡыт етте. Училищеның концерт залына бөтә уҡытыусылар, уҡыусылар йыйылды. Академик концерт тип  атайҙар уны. Башҡарған йырҙары  беренсе курс студенты өсөн ярайһы ҡатмарлы булһа ла, уңышлы сығыш яһаны Хәсән. Егет  тәүге имтиханда уҡ уҡытыусыларҙы ла, студенттарҙы ла хайран ҡалдырҙы. Уҡыусыһының уңышы өсөн айырыуса Йәүҙәт Юнир улы ҡыуанды.

Бына күрҙегеҙме, яңылышмағанмын бит тигәндәй, башҡа уҡытыусыларға ҡарап, башын юғары күтәреп, галстугын рәтләп ҡуйҙы.  Шулай ҙа студентына иҫкәртеп ҡуйырға ла онотманы:

– Осоноп китмә, ҡайһы берәүҙәр тәүге уңышынан һуң йондоҙға әүерелеп, үҙ өҫтөндә эшләргә һәлкәүләнә. Хоҙай ниндәй генә һәләт биреп тә, тырышмайһың икән, артабан үҫешә алмаясаҡһың.

Ошонан һуң педагогтар, студенттар араһында Хәсәндең абруйы күтәрелде. Уҡытыусының талапсанлығы, кәрәк ваҡытта дәртләндереп ебәрә белеүе егеттең  күңелен үҫтерҙе. Ул бар тырышлығын һалып  шөғөлләнде. Өсөнсө курсҡа еткәс, Йәүҙәт Юнир улы:

– Тауышың ултырҙы, һиңә хәҙер тулы көскә шөғөлләнеү мотлаҡ. Ариялар, халыҡ йырҙарын ныҡлап өйрәнергә кәрәк. Һин ысын йырсы булырға тейеш. Ысын йырсы үҙ эшенә бирелеп, үҙе өсөн генә түгел, ҡаршыһында ултырған тамашасы өсөн дә йырлаусы,  үҙ өҫтөндә эшләүсе, яңылыҡ эҙләүсе артист булырға тейеш, – тип  иҫкәртте.

Тиҙҙән Ғәзиз Әлмөхәмәтов  исемендәге республика йырсылар  конкурсы үтәсәге билдәле булғас, уҡытыусыһы Хәсәнгә унда ҡатнашырға тәҡдим итте. Егеттең, әлләсе, тип бер аҙ икеләнеүенә:

–       Һин хәҙер күп нәмәне үҙләштерҙең. Һиңә ышанам. Бәлки, лауреат та булырһың әле, – тигәс, студенттың  шикләнеүҙәре юҡҡа сыҡты.  Педагог  уҡыусыһына мөмкинлеген күрһәтерҙәй  етди программа һайларға  ярҙам итте, конкурсҡа ныҡлап әҙерләнә башланылар.

Ысынлап та, тырышлыҡ бушҡа китмәне, Хәсән уңышлы сығыш яһаны. Әлбиттә, һәр уҡытыусы үҙенең уҡыусыһы еңеүсе булыуын теләй. Жюри ағзалары араһында ҡайһы берҙәре Хәсәндән етешһеҙлек табырға маташты. Айырыуса бығаса гел үҙенең уҡыусыларын шундай конкурста еңеүсе итергә тырышҡан, филармонияла эшләгәндәренә маҡтаулы исемдәр алып бирергә көсөн ҡыҙғанмаған Мәйсәрә Кәримовна риза булмай маташты.

 – Һүҙ юҡ, егет матур йырланы, – тип башланы ул һүҙен. – Шулай ҙа бындай мәртәбәле ярыштың еңеүсеһе булырға иртәрәк әле. Әлегә уға диплом да етеп торор. Икенсе юлы тағы ҡатнашыр. Ана, өсөнсө тапҡыр рәттән килгәндәр бар. Минеңсә, тәүге урынға Айназ Аҡылов  лайыҡ.

Шул мәл һәр ваҡыт үҙенең бөтә нәмәгә ғәҙел ҡарауы, тура һүҙе менән  хөрмәт ҡаҙанған Флүрә Абдуловна ултырған урынынан ярһып  килеп баҫмаһынмы!

– Мәйсәрә Кәримовна, мин һеҙҙе бөтөнләй аңламайым! Нисек инде һәр ваҡыт һеҙҙеңсә булырға тейеш! Егет шәп сығыш яһаны, беренсе тапҡыр ҡатнаша тип уға тәүге урынды бирмәһәк, был ҙур ғәҙелһеҙлек буласаҡ. Шулай итеп, беҙ йәштәрҙең тәүге уңышынан уҡ ҡанатын һындырабыҙ. Бындай ҡараштан һуң икенсе юлы килмәйәсәк тә ул. – Педагог, һеҙ нисек ҡарайһығыҙ, тигәндәй бүтәндәргә ҡараш ташланы.

– Дөрөҫ әйтәһегеҙ, – тине икенсе жюри ағзаһы ла. Уны бүтәндәр ҙә йөпләне.

Шулай итеп, халыҡтың алҡышлауы, абруйлы жюри рәйесенең  һуңғы һүҙе бәхәсте уңышлы хәл итте. Хәсән конкурстың лауреаты булды.  Ә инде институт уҡытыусыһы, данлыҡлы профессор  Гөлсөм Фәйзулла ҡыҙы егетте училищенан  һуң, һис шикһеҙ, үҙенә уҡырға саҡырҙы.

Тәүге еңеүенән һуң Хәсәндең даны тиҙ таралды – телевизорҙан күрһәттеләр, гәзит-журналдарҙа, йыр сәнғәтендә яңы йондоҙ ҡабынды, тип маҡтап яҙҙылар. Тиҙҙән бер нисә клип та төшөрҙөләр. Хәҙер  уны йырсы булараҡ танып, һаулыҡ, һүҙ ҡуша башланылар. Ҡайһы берәүҙәрҙең урамда, транспортта күреп ҡалыу менән уға иғтибар итеп,  текләп ҡарауҙарын тойоу Хәсәнгә рәхәт тә, ҡыҙыҡ та ине. Эргә-тирәһендә уралыусы, уның менән дуҫлашырға теләүсе ҡыҙҙар күбәйҙе. Берәүҙәре йомош тапҡан булып бүлмәһенә үк килеп инә, икенселәре ниндәйҙер ярҙам һораны. Үҙҙәре үк билет алып, әхирәтем бара алмай, билет яна, тип театрға саҡырыусылар ҙа булды. Әлегә үҙенең ысын мөхәббәтен тапманымы, әллә ҡыҙҙарҙың ниәтен аңламанымы, уларҙың  иғтибары яуапһыҙ ҡалды.

– Мәмәй, мәңге өйләнә алмаҫ ул, – тип ҡыҙҙар үҙ-ара серләште.

Эстрада йырҙарын башҡарыусылар араһындағы конкурс Хәсәнгә айырыуса танылыу килтерҙе. Шығырым тулы халыҡ. Дәртле көйгә Хәсәндең  килешле итеп  бейей-бейей йырлауы  бөтәһен дә әсир итте.

Гармун телдәренә һалам

Йөрәгемдең моңдарын;

Улар урап кире ҡайтыр

Йәшлегемдең йылдарын.

Бармаҡтарым көйҙө һайлай,

Түгелә һағыштарым;

Шул моңдарҙан ишетәм мин

Саҡырыу тауыштарын.

Оноторға тырышһам да

Иң һағышлы ул йырҙы,

Гармуным уйнай ҙа уйнай

Йәшлектә ҡалған йырҙы.

Был тиклем дә күңелле  көйгә тамашасылар үҙҙәре лә урындарында түҙеп ултыра алмай бейергә төштө. Сығышынан һуң халыҡ гөрләтеп ҡул сапты, үҙҙәренең алҡыштары менән ҡабат-ҡабат сәхнәгә сығарҙылар. Ошонан һуң егетте, студент ҡына булһа ла, танылған артистар үҙҙәренең концерттарына саҡыра башланы. Бер аҙҙан “Йәшлек” гәзитендә “Минең кумирым” тигән конкурс иғлан ителде. Унда күпселек ҡыҙҙар үҙҙәренең кумиры тип Хәсәнде атап, уның хаҡта нәҫерҙәр, шиғырҙар яҙғайны. Шулай ҙа редакция коллективы Бөрйәндән Сәлимә исемле һылыуҙың эшен иң яҡшыһы тип баһаланы.  Еңеүсе ҡыҙ менән уның кумирын редакция кафеға ҡунаҡҡа саҡырҙы…

ххх

Альбина Таҡалова һүрәте