ЯҘМЫШ ФАЛЫ — ЙӘШЛЕКТӘ Повесть (1) Факил МЫРҘАҠАЕВ

Факил МЫРҘАҠАЕВ

 

ЯҘМЫШ ФАЛЫ — ЙӘШЛЕКТӘ

Повесть

 

Сәләмәт тәндә — сәләмәт рух.

Мәҡәл.

 

1

 

Теплицала эштәрен теүәлләгәс тә һүҙҙәре бөтмәне ҡыҙҙарҙың.

— Дискотекаға барабыҙмы? — Нурзилә кеҫәһенән көҙгө сығарҙы ла иренен ҡыҙартырға кереште.

Дилбәр яуап бирергә ашыҡманы, теплицаның ишеген бикләп, асҡысын кеҫәһенә һалғас ҡына:

— Шунда йөрөүҙең бер ҡыҙығын тапмайым, — тине.

— Ошоно бер ҡайҙа алып барырмын тимә, ҡырҡмаһа ҡырҡ сәбәп таба! — Нурзилә үҙенә көлөмһөрәп ҡараған әхирәтенә күҙ һирпеп алды. — Тыумаҫ борон ҡартайған!

Үпкәләмәне Дилбәр әхирәтенә. Уның үҙ һүҙен һүҙ итер өсөн ҡайһы берҙә уйламай һөйләп ташлай торған ғәҙәте бар. Ауыҙы ни һөйләгәнде ҡолағы ишетмәй. Һүҙҙе оҙайтмаҫ өсөн ҡырт киҫте:

— Бармайым!

Нурзилә уның һүҙен әллә ишетте, әллә юҡ, һаман үҙенекен тылҡыны:

— Барайыҡ инде, Дилбәркәйем, былай ҙа бер ҡайҙа йөрөгән юҡ. Өй ҙә мәктәп, мәктәп тә өй… Табандарыбыҙ ҡабарғансы бер бейеп ҡайтырбыҙ, исмаһам. Раяныңдан шоколад йә туңдырма алдырырбыҙ.

— Бик күргем килеп тормай әле. Мәктәптә йөҙәткәне лә еткән. Тәнәфес булдымы, килеп етә һала.

— Яратмайһыңмы ни?!.. — Нурзиләнең күҙҙәре түңәрәкләнде.

— Үҙен әҙәпһеҙ тота. Бер көн мәкәптән бергә ҡайтҡайныҡ, ҡапҡа төбөндә һөйләшеп торғанда иренемә үрелде.

— Үбештегеҙме?

— Юҡ. — Дилбәр башын сайҡаны.

— Һинең урында мин булһаммы!.. Мин булһаммы!.. — Нурзилә урынында орсоҡтай әйләнде. — Ирендәрем ауыртҡансы үбешер инем. Вәт!

— Үбеш һуң, кем тыя.

Әле генә теле телгә йоҡмай тәтелдәгән Нурзилә ҡапыл күңелһеҙләнде.

— Кем менән? Береһе лә ҡарамай бит…

Нисек йыуатырға ла белмәне әхирәтен Дилбәр. Күңеленә оҡшамаған бер һүҙ әйт, хәҙер күҙ йәштәренә ирек бирәсәк. Былай ҙа ирендәре, ана илайым, бына илайым тип, дер-дер килә.

— Кит, һантый, тапҡанһың ҡайғырыр нәмә! Әллә кемдәр менән дуҫлашырһың әле.

Дилбәр Нурзиләне күкрәгенә ҡыҫып, арҡаһынан һөйҙө. Тегеһе мыш-мыш танауын тартып бер килке торҙо-торҙо ла, башын юғары сөйөп, ни аралалыр сәстәрен таратып арҡаһына һалды.

— Егеттәр ниңә миңә ҡарамай икән? — Нурзилә, артҡа сигенеп, турайып баҫты. — Буй тиһәң, буйым бар! Аяҡтарым да кәкре түгел…

— Ирендәрең тулышып бешкән сәйәме ни, ҡып-ҡыҙыл… Ҡаштарың ҡарлуғас ҡанаттарылай ҡыйылып төшкән… Күҙҙәрең диңгеҙ һымаҡ зәп-зәңгәр, батып үлерлек… — тип дауам итте Дилбәр. — Ҡыҫҡаһы, ҡалаҡҡа һалып йоторлоҡһоң.

— Ысынлапмы? — Йөҙө айҙай балҡыған Нурзилә көлөп ебәреүҙән үҙен саҡ тыйып тотҡан Дилбәрҙе ҡосаҡлап алды.

— Ысын инде, ысын! Минең ҡасан бушты һөйләгәнем бар. — Дилбәр мут йылмайҙы. — Теләһәң, үҙеңде бер егет менән таныштырам.

— Кем ул? — Нурзилә әхирәтенә текәлде.

— Әсәйемдең апаһының улы. Себерҙә йәшәйҙәр.

— Ҡасан ҡайталар? Нисәнсе класта уҡый? Исеме? — Нурзилә бер тынала һорауҙарын теҙеп сыҡты.

— Йәйгә ҡайтырға тейештәр. Исеме — Динис. Беҙҙең һымаҡ, быйыл унынсыны бөтә.

— Сибәрме?

— Уныһын, осрашҡас, үҙең ҡарарһың.

— Фотоһы бармы?

— Бар. Ата-әсәһе менән төшкән. Былтыр ебәргәйнеләр.

— Бер йыл эсендә әллә ни үҙгәрмәгәндер әле. Дискотекаға барғанда үҙең менән ал фотоны, шунда күрһәтерһең.

— Үпкәләмә, Нурзилә, мин бармайым. Күңел асаһы урынға,  мин унан арып-талып ҡайтам. Ҡолаҡ тондорғос музыка… Һәр береһенең ҡулында — һыра шешәһе… Ҡыҙҙары ла, егеттәре лә туҡтауһыҙ тәмәке көйрәтә… Ҡыланыштары һуң! Ситлектән ҡотолған януарҙармы ни, үрле-ҡырлы һикерәләр… Үҙебеҙҙең мәктәптәге дискотекаларға етмәй.

— Шуларҙың онотҡанда бер ойошторған дискотекаларын һөйләмә әле, асыуҙы килтереп. Уҡытыусыларҙың күҙәтеүе аҫтында иркенләп күңел асып буламы?

— Кис инша яҙырмын тигәйнем. Тапшырыр көн етеп килә, һаман тотонмағанмын. Ҡыяр менән йәшел һуған да йыяһым бар, иртәгә алып китергә тейештәр. Улай дәртең бик ташһа, үҙең генә бар дискотекаға.

— Яңғыҙым йөрөмәйәсәкмен, барһаҡ — бергә!

Күпме өгөтләп тә, әхирәтен тыңлата алмаған Нурзилә турһайып ҡайтып китте.

Ҡасабала көн күреүсе бик күптәр кеүек, Дилбәрҙәр ҙә теплица тота. Тотмаҫтар ине, башҡа аҡса килер урын юҡ. Завод бөлгөнлөккә төшкәс, ата-әсәһе эшһеҙ ҡалды. Мөбәрәк ағай менән Вәсилә апай башта баҙарҙа кейем-һалым менән һатыу итте. Көн оҙон баҙарҙан сыҡмаһалар ҙа, нишләптер эштәре ыраманы, ыҙаланып тапҡан аҡсалары тамаҡтан артманы. Аграр университетта агрономлыҡҡа уҡыған улдары Әкрәм теплица төҙөргә ҡотортто. Мөбәрәк ағай икеләнде:

— Ярай, ҡыяр-помидорын, һуғанын үҫтерҙек тә, ти. Һатып бөтә алмаһаҡ, серетеп түгербеҙме?

Әкрәм бөтәһен дә алдан уйлаған икән.

— Ашхана-кафелар кем менән уртаҡ! Уларға йәшелсә кәрәкме? Кәрәк. Алдан уҡ килешеү төҙөп ҡуясаҡбыҙ. Балалар баҡсалары, дауаханалар ҙа яңы йәшелсәнән баш тартмаҫ.

Тәүге йылда уҡ арыу ғына табыш алдылар. Теплицаны ҙурайттылар, ата-әсәләре вафат булғандан бирле баҡсалары буш ята ине, шунда кишер, сөгөлдөр сәстеләр, кәбеҫтә ултырттылар. Йәшелсә үҫтереү — үтә мәшәҡәтле эш, ваҡытында утамаһаң, хәҙер ҡый үләне баҫып китә. Үҙҙәре өлгөрә алмағанда, кеше яллайҙар. Бушҡа түгел, әлбиттә, ваҡытында иҫәпләшкәс, аҡса эшләргә теләүселәр күп.

Йәшелсә өлгөрә башлаһа, Вәсилә апай менән Мөбәрәк ағай юлдан ҡайтып инмәй, ҡасабала һәм Өфөлә асҡан киоскыларына продукция ташыйҙар. Әкрәм менән Дилбәргә лә эш күп төшә, көн оҙонона теплицанан сыҡмайҙар. Ата-әсәләренең күңеле тыныс: балаларының бер маҡсатһыҙ урам тапарға ваҡыты ҡалмай.

Бөгөн Дилбәр үрсетмәләргә һыу һибешергә әхирәте Нурзиләне лә саҡырғайны. Эш бөткәс, юҡтан ғына үпкәләштеләр ҙә ҡуйҙылар. Әхирәтенең холҡон белгәнгә күрә, Дилбәр уға асыу һаҡламай. Ҡайтымһаҡ, иртәгәһенә үк йүгереп килеп етә.

Дилбәр өйҙәренә ашыҡты. Атаһы менән әсәһе Өфөгә киткәйне. Ҡайтыуҙарына аш һалып торорға кәрәк.

 

2

 

— Ҡасан ҡайталар? Хәбәрҙәре бармы?

Нурзилә өҙмәне лә ҡуйманы, иҫенә төшкән һайын  Динисте таптырҙы. Мәктәптән ебәрмәйҙәр тиер инең, уҡыу йылы тамамланыуға ла ике аҙна булып китте. Үҙҙәре ҡайтып төшкәс кенә ниңә тотҡарланғандарын белделәр.

Файыҡ ағай менән Рәсилә апайҙың институтта уҡыусы ҡыҙы Юлиә Америкаға сығып киткәйне. Йәйге каникулда үҙенә тотонорлоҡ аҡса эшләп ҡайта, йәнәһе. Ата-әсәһе үҙҙәренсә ҡаршы төшөп тә ҡарағайны, алдына сығырһың сыҡмай ни хәҙерге йәштәрҙең! Юлиә, үҙ фекерен яҡлап, әллә күпме дәлил килтерҙе.

— Юл сығымдары өсөн биргән аҡсағыҙҙы икеләтә-өсләтә ҡайтарам, — тине. — Ғүмер буйы һеҙҙең елкәлә йәшәмәм бит инде, үҙемә лә аҡса эшләй башларға ваҡыт.

Юлиәнең дәлилдәре кире ҡаҡҡыһыҙ ине, өс-дүрт ай эсендә сит илдән байып ҡайтҡан таныш-тоноштарының исемен атаны. Имеш, фәләндәр ҡыҙҙары тапҡан аҡсаға фатирҙарына евроремонт яһатҡан, ғүмер буйы еңел машина алырға теләгән төгәндәрҙең хыялы ҡыҙҙары Америкаға барып ҡайтҡас ҡына бойомға ашҡан.

Ата менән әсә лә тиҙ генә бирешергә теләмәне.

— Улай бик эшләгең килгәс, эште ни… үҙебеҙҙә лә табырға була. Студенттарҙың төҙөлөш отрядына яҙыл. Эшләрһең дә, бер юлы ял да итеп ҡайтырһың. Институтҡа ингәндән бирле бер ҡайҙа йөрөгәнең юҡ.

— Мин дә шулай тим шул. — Юлиә ата-әсәһенең һүҙен эләктереп ала һалды. — Тик үҙебеҙҙә түгел, фәҡәт Америкала! Инглиз телен ныҡлап өйрәнгем килә. Репетиторҙарға түләгән аҡсаның хаҡын сығарырға кәрәк тә баһа?!

Китте лә батты Юлиә: ҡайтыр ваҡыты еткәс кенә хаты килде. Көтмәгеҙ, кейәүгә сығам, тип яҙған. Ана шуға асыуы килде ата-әсәнең. Яҙмышын кем менән бәйләгәндер, был хаҡта хатта ләм-мим һүҙ юҡ. Башында саҡ ҡына аҡылы булған кеше тәүҙә ҡулына диплом алыр ине, ә ул үҙһүҙләнеп сығып китте лә ата-әсәһен хәсрәткә һалды. Кейәү үҙебеҙҙә лә бөтмәҫ ине әле. Нисәмә йылдар дуҫлашҡан егете бигерәк йәл, ут йотоп йөрөй.

Ҡыҙыбыҙҙы Америкаға кейәүгә бирербеҙ, тигән уй Файыҡ ағай менән Рәсилә апайҙың башына ғүмергә килгәне юҡ ине. Ни хәл итәһең, тәҡдирҙәре шулдыр инде. Күрәһен күрмәй, кеше гүргә инмәй, тиҙәр бит. Ҡыҙы менән кейәүенән саҡырыу килгәс тә юл хәстәрен күрә башланылар. Америкаға инергә рөхсәт алғансы күҙҙәре тондо. Рәсилә апай әйтмәксе, ярты ҡартайҙылар. Рөхсәт итмәй ҙә ҡуялар. Йәнәһе, тороп ҡалалар. Бик кәрәктәре бар ине, үҙҙәре генә йәшәй күрһендәр. Бер нимә булһа, мәрхүм әсәләре, елкә соҡорон күрмәнем, күрмәһәм дә үлмәнем, тип әйтергә ярата ине. Шуның һымаҡ, быға ҡәҙәр Америкаға йөрөмәһәләр ҙә, бына тигән итеп йәшәнеләр, артабан да йәшәрҙәр, Алла бойорһа. Ныҡыша торғас, тейешле документтарҙы ҡулға төшөрҙөләр, тик улдары Динискә генә рөхсәт — виза бирмәнеләр. Апаһы менән еҙнәһен күреүҙән бигерәк, Вашингтон һәм Нью-Йорк урамдарында йөрөргә хыялланған үҫмерҙең танауы төштө.

— Һеҙҙән ҡалмайым! — Динис туҡтауһыҙ мыжыны.

— Виза һыҙ самолетҡа кем ултыртһын һине? — Рәсилә апай улына шелтәле ҡараш ташланы.

— Америкаға осоусы самолетты ҡалала шалтыр-шолтор килеп йөрөүсе трамвай тип беләһеңме әллә? — Файыҡ ағай ҙа ҡоро ҡалманы.

— Мине эйәртмәҫ өсөн юрамал — виза юлламағанһығыҙҙыр әле… — Иларға етешкән Динистең тауышы ҡалтыранды.

— Теңкәгә тейеүҙән туҡтайһыңмы, юҡмы? — тип екерҙе тамаҡ төбө менән түҙемлеге бөткән атаһы.

— Апайың Америкала төпләнеп ҡалһа, йыл да йөрөрбөҙ, — тип йыуатты әсәһе.

Динистең яңғыҙын ғына ҡалала ҡалдырырға шикләнделәр. Кем күҙ-ҡолаҡ булыр? Тамағына кем хәстәрләр? Өҫ-башын кем йыуыр? Характеры йомшаҡ, бер ҡатлы, артыҡ тиҙ ышаныусан, әллә ниндәй шикле бәндәләргә эйәрмәҫ тимә. Һуңғы арала тәмәке менән дә шаярғылай, шикелле, ҡайһы берҙә янына яҡын барырлыҡ түгел, ауыҙынын һаҫыҡ еҫ борҡой. Әйтһәң, тана. Һыра менән мауығыуы һиҙелмәй һиҙелеүен. Уның йәшендәге бала-саға әллә ҡасан урамда шешәнән һыра һемереп йөрөй. Динис үҙе лә ҡалала ҡалырға теләмәне, Башҡортостанға ҡайтырға ризалашты. Ата-әсәһе еңел һуланы, тыныс күңел менән йөрөрҙәр, исмаһам.

Файыҡ ағай менән Рәсилә апай ҡасабалағы туғандарында оҙаҡ тотҡарланманы, документтарын, аҡсаларын, әйберҙәрен тағы бер тапҡыр барланылар ҙа оҙайлы сәфәргә юлландылар.

Юлға сығыр алдынан Рәсилә апай Башҡортостанға ҡайтҡас уйсанланып киткән улына өгөт-нәсихәт уҡыны.

— Үҙеңде тәртипле тот. Ағайыңдарға ярҙамлаш. Әҙерәк ҡыбырлаһаң, ит ҡуныр үҙеңә. Семтеп алырлыҡ та ит юҡ бит тәнеңдә, юғиһә.

— Әйттең бит инде, әсәй, — тип ризаһыҙлыҡ белдерҙе Динис.

— Бүлдермәй генә тыңла. — Рәсилә апай башлаған һүҙен дауам итте. — Беләм мин һине, төнө буйы урамда һәләңләп йөрөйһөң дә төшкә саҡлы йоҡо һимертәһең. Өҫ-башыңды үҙең йыуып кей, унан ғына ҡулың ҡалмаҫ. Табындан торғас, рәхмәт әйт, сынаяғыңды сайҡап ҡуйырға онотма. Артыңдан йыйыштырып йөрөргә әсәң юҡ бында. Тағы ни әйтермен тигәйнем әле…

Рәсилә апай тынып ҡалды. Ул арала Динис телгә килде:

— Һыра эсмә… Тәмәке тартма… Йүнһеҙ малайҙар менән йөрөмә…

— Ни әйтеремде белеп тораһың тағы. — Үҙе булып һөйләнгән улына Рәсилә апай бармаҡ янаны. — Ишетеп ҡалһам, йәнеңде алырмын.

— Алырһың, әсәй, алырһың… Аҡса ҡалдырырға онотма.

Әсәһе биргән аҡсаны әҙһенде Динис. Йәнә йөҙ һум өҫтәгәс кенә ҡәнәғәт йылмайҙы.

— Рәхмәт, әсәй!

— Кәрәккә генә тотон, теләһә нәмә алма.

Әсәһенең әйткәндәрен Динистең ҡолағы ишетһә лә, күңеленә барып етмәне, сөнки уның башында бөтөнләй бүтән уй ине.

 

Дауамы бар