Сибайҙа БДУ-ның филиалы асылыуы ҡалаға яңы һулыш өрҙө, көньяҡ-көнсығыш зонаһы йәштәренә юғары профессиональ белем алыуға ҙур мөмкинлектәр асты. 30 йылдан ашыу эшләү дәүерендә уҡыу йорто республикабыҙға ғына түгел, тотош илебеҙгә меңәрләгән юғары квалификациялы белгес әҙерләп сығарҙы. Улар Рәсәйҙә генә түгел, сит илдәрҙә лә намыҫлы хеҙмәте менән үҙҙәре уҡып сыҡҡан вуздың данын күтәрә.
Ошо уңайҙан БДУ-ның филиалы – Сибай институты директоры Илдар ХӘМИТОВ менән уҡыу йортоноң бөгөнгөһө һәм киләсәге хаҡында әңгәмәләштек.
– Илдар Сәлихйән улы, һеҙҙең уҡыу йорто Урал аръяғында берәү тип әйтергә мөмкин. Уның башҡа уҡыу йорттарынан айырмалы үҙенсәлектәре ниндәй?
– БДУ-ның филиалы – Сибай институты асылыуы көньяҡ-көнсығыш зонаһы өсөн кадрҙар тәрбиәләүҙә баһалап бөткөһөҙ ҙур роль уйнаны. Ул был төбәк үҫешенең флагманына әүерелде, тип әйтә алабыҙ. Бында бөтә йүнәлештәр буйынса белгестәр әҙерләнә: уҡытыусылар, юристар, иҡтисадсылар, программистар, инженерҙар… Ниндәй генә ойошманы алһаҡ та, беҙҙең уҡыу йортон тамамлаған белгестәр эшләй. Улар араһында етәксе вазифа биләүселәр ҙә, Хөкүмәт аппаратында, көс структураларында эшләүселәр ҙә, хатта министрҙар ҙа бар.
Үҙенсәлектәренә килгәндә, беҙҙең институтта 80 процент башҡорттар уҡый. Был шулай булырға тейеш тә, сөнки төп башҡорт райондары ошо төбәктә урынлашҡан һәм абитуриенттарҙың күпселеген тап улар тәшкил итә.
– Әйткәндәй, һеҙгә ҡайһы төбәктәрҙән абитуриенттар күберәк килә? Конкурс ҙурмы?
– Сибай ҡалаһынан, Баймаҡтан күп, Хәйбулла, Әбйәлил, Йылайыр, Бөрйән, Ейәнсура райондарынан да киләләр. Һуңғы йылдарҙа силәбеләр күбәйҙе, Өфөнән дә уҡырға теләк белдереүселәр бар. Конкурс бар, уртаса алғанда, бер урынға ике-өс кеше тура килә.
Сибай институты колледж тамамлаусыларға артабан уҡыуын дауам итеү өсөн дә ҙур мөмкинлектәр аса. Урта махсус белеме булған абитуриенттарға БДИ бирергә кәрәкмәй, тест һөҙөмтәһе буйынса уҡырға ҡабул итәбеҙ. Шунлыҡтан беҙҙә колледждан һуң уҡыуын дауам итергә теләүселәр күп.
– Әлеге ваҡытта институтта нисә студент белем ала? Ниндәй йүнәлештәр буйынса белгестәр әҙерләнә?
– Көндөҙгө һәм ситтән тороп уҡыусылар менән бергә бөтәһе 2050 студент. Институтта 4 факультет бар һәм уларҙа 16 йүнәлеш, йәғни специальность буйынса белгестәр әҙерләнә. Иң төп йүнәлештәрҙең береһе – уҡытыусылар әҙерләү. Башҡорт теле, башланғыс синыфтар, химия, биология, информатика уҡытыусылары һәм мәктәпкәсә йәштәге учреждениеларға тәрбиәселәр сығарабыҙ. Быйылдан башлап беҙҙә физкультура уҡытыусыһы һөнәрен дә үҙләштерергә мөмкин.
Иң популяр факультеттарҙың береһе – технология факультеты. Унда тау, автомобилдәр һәм газ-нефть етештереү профилдәре буйынса транспорт-технология машиналарын һәм комплекстарын эксплуатациялау буйынса инженерҙар әҙерләйбеҙ. Әлеге көндә бик кәрәкле һәм мөһим йүнәлеш. Төркөмдә 100-ҙән ашыу студент белем ала. Себерҙән дә уҡырға киләләр. Шуныһы һөйөнөслө, быйыл бюджет урындары ла бүленде.
Әлбиттә, һәр уҡыу йортонда тиерлек юристар һәм экономистар әҙерләйҙәр. Хатта йыш ҡына, бындай белгестәр артыҡ күп, тигән фекерҙе ишетергә тура килә. Әммә мин бының менән килешмәйем. Үҙебеҙҙең институт миҫалында ла быны күрәм, сөнки студенттар диплом алыр-алмаҫтан эш биреүселәр уларҙы үҙҙәренә таратып алып бөтә.
Тәбиғи математика факультетында ғәмәли математика һәм информатика буйынса белгестәр әҙерләйбеҙ. Был йүнәлеш буйынса ла уҡырға күп киләләр. Көндөҙгө бүлектә лә, ситтән тороп та уҡыйҙар.
Шулай уҡ институтта элек-электән биология йүнәлеше бик көслө, фән яғынан ныҡ үҫешкән. Был факультетта республикабыҙҙа ғына түгел, илебеҙҙә танылыу яулаған фән докторҙары, профессорҙар эшләй. Тыуған яҡтың тәбиғәтен өйрәнеү буйынса ҡыҙыҡлы экспедициялар, ғилми тикшеренеүҙәр үткәрелә. Республика ҡурсаулыҡтарында практика үтәләр. Бында шулай уҡ экологтар әҙерләнә. Был да – көнүҙәк йүнәлештәрҙең береһе.
– Бюджет урындары күпме? Һәр специальносҡа уртаса нисә урын тура килә?
– Һуңғы өс йылда бюджет урындар артты. Йыл һайын өҫтәмә рәүештә 30-ға яҡын бюджет урыны бүленә. Быйылға, дөйөм алғанда, институтҡа 229 бюджет урыны бирелгән. Һәр йүнәлешкә уртаса 20 – 25 урын тура килә. Иҡтисад факультетына ғына бюджет урындары ҡаралмаған. Шулай уҡ юриспруденция һәм технология факультетында ла коммерция нигеҙендә белем алыусылар күберәк. Әйткәндәй, беҙҙә уҡыу өсөн түләү артыҡ ныҡ ҙур түгел, сөнки төрлө ташлама бар. Мәҫәлән, ғаилә хәле буйынса ташламалар яһайбыҙ, шулай уҡ яҡшы өлгәшеүселәргә. Дөйөм алғанда, 50 процентҡа тиклем ташлама булыуы ихтимал. Шуға күрә беҙҙә хаҡтар башҡа вуздарҙағынан түбәнерәк килеп сыға. Шулай уҡ ситтән тороп уҡыу бүлегендә түләү хаҡы дүрт-биш тапҡырға арзаныраҡ.
– Һеҙҙең студенттарҙың уңыштары тураһында ла ишетеп торабыҙ. Йыш ҡына Рәсәй кимәлендәге конкурстарҙа призлы урындар яулайҙар...
– Төп маҡсат уҡыу булыуға ҡарамаҫтан, беҙҙең студенттар фән өлкәһендә лә әүҙем эшләй, төрлө конкурста ҡатнаша. Республика буйынса призлы урындар алып, «Иволга», «Твой ход» кеүек федераль программалар буйынса Рәсәй кимәлендә республика исеменән сығыш яһайҙар. Ялтаға, Сочиға, Ҡазанға барҙылар. Шулай уҡ онлайн-конкурстарҙа йыл һайын республика буйынса финалға эләгәләр. 2008 һәм 2012 йылда Рәсәйҙә беренсе урын алып, Ҡытайҙа һәм Филиппинда илебеҙ намыҫын яҡлап ҡайттылар. Беҙҙең ҙур булмаған вуз өсөн был ҙур еңеү, әлбиттә.
– Институттың матди-техник базаһы хаҡында ни әйтерһегеҙ?
– Беҙҙең Сибай институты техник яҡтан иң яҡшы йыһазландырылған вуздарҙың береһе, тип иҫәпләйем. Уҡыу йортонда профессиональ белем биреү өсөн кәрәк булған бөтә шарттар һәм заманса техника бар. Йыл һайын уларҙы яңыртып торабыҙ. Биологтарға, экологтарға, химиктарға ҡыйбатлы-ҡыйбатлы микроскоптар алабыҙ, шулай уҡ технология факультеты өсөн стендтар, техник йыһаздар. Уларҙың барыһы ла стандарттарға яуап бирә.
– Студенттар ялын һәм буш ваҡытын нисек үткәрә? Ситтән килеүселәргә ятаҡ бармы?
– Студенттарҙың буш ваҡытын күңелле һәм зауыҡлы итеп үткәреү өсөн уҡыу йортонда бөтә мөмкинлек бар. Бер түгел өс бейеү ансамбле ойошторолған: «Ете ырыу» (етәксеһе Ләйсән Таштимерова), «Самрат» (етәксеһе Хәлил Ишбирҙин) һәм «Эдельвейс» заманса бейеү ансамбле (етәксеһе Денис Ширмаев). Бынан тыш, вокаль ансамбль, вокаль-инструменталь ансамблдәр эшләй. Студенттарыбыҙ бик әүҙем, бейейҙәр ҙә, йырлайҙар ҙа. «Студент яҙы» фестивалендә, «Байыҡ» республика конкурсында ҡатнашып торалар.
Йәшәү шарттарына килгәндә, уҡырға инеүселәрҙең барыһына ла ятаҡтан урын бирелә. Башҡа уҡыу йорттары менән сағыштырғанда, унда шарттар бик яҡшы. Ғаиләле студенттарға айырым бүлмәгә урынлашыу мөмкинлеге бар.
– Институт асылғанға тиклем Сибай педучилищеһы төплө белем биреүе менән айырылып торған уҡыу йорттарының береһе ине. Һеҙҙең уҡыу йорто уға тиңләшә аламы?
– Сибай педагогия училищеһы ваҡытында бик көслө уҡыу йорттарының береһе булды. Уҡытыусыларҙың 45 проценты «Рәсәйҙең атҡаҙанған уҡытыусыһы» исемен йөрөтә ине. Унда, ысынлап та, кадрҙар бик көслө булды, айырыуса методик яҡтан. Беҙҙең төркөмдән генә өс фән кандидаты сыҡты. Был да күп нәмә хаҡында һөйләй.
Сибай институтына килгәндә, беҙҙә лә көслө уҡытыусылар эшләй. 70 уҡытыусының 55-е фән кандидаты һәм фән докторы дәрәжәһен йөрөтә. тәжрибәле өлкән остаздар менән бер рәттән, йәштәр ҙә күп. Үҙебеҙ тәрбиәләгән кадрҙар ҙа эшләй. Уҡытыусыларыбыҙ Ҡазанға, Мәскәүгә Санкт-Петербургҡа барып, белемен камиллаштырып тора.
Беҙҙең вуз сағыштырмаса ҙур түгел, шунлыҡтан һәр студентҡа айырым ҡараш бар. Тәрбиәүи эш тә, фән буйынса ла ныҡлы эш алып барыла. Йыл һайын институтта Рәсәй һәм халыҡ-ара кимәлдәге конференциялар үткәрелеп тора.
– Уҡыу йортон тамамлаусы студенттарға эшкә урынлашырға ярҙам итеү буйынса ниндәй саралар күрелә?
– Йыл һайын көндөҙгө бүлекте уртаса 140 студент тамамлай. Уларға ситтән тороп уҡыусыларҙы ла ҡушһаҡ, 300 – 350 студент килеп сыға. Ситтән тороп уҡығандарҙың күбеһе эшләп йөрөп уҡығанлыҡтан, уларҙың эш урындары бар. Ә бына көндөҙгө бүлектә белем алыусыларға килгәндә, әлбиттә, ярҙам итәбеҙ. Һәр предприятиеға айырым көн билдәләнә һәм уларҙың вәкилдәре килеп, конкурс нигеҙендә белгестәр һайлап ала. Уҡыу йортон тамамлаусы бер кем дә эшһеҙ ҡалмай, тип әйтергә мөмкин.
– Илдар Сәлихйән улы, Һеҙ сағыштырмаса йәш директорҙарҙың береһе. Ошондай абруйлы уҡыу йортон етәкләү ауыр булманымы? Етәксе эше ниндәй сифаттар талап итә?
– Дөрөҫөн әйтәм, ауыр булманы. Сөнки, беренсенән, был вуз минең өсөн яҡшы таныш һәм яҡын. Ошо уҡыу йортон тамамлаған һәм унда оҙаҡ йылдар эшләгән кеше булараҡ, коллектив мине яҡшы белә һәм бик йылы ҡабул итте. Икенсенән, Сибай педагогия училищеһында биш йылдан ашыу директор булып эшләү ҙә ҙур тәжрибә бирҙе.
Һүҙ юҡ, ныҡ яуаплы эш. Беренсенән, һәр студент, уҡытыусы өсөн яуаплылыҡ, икенсенән, бөтә ойоштороу эштәре етәксенең иңендә.
Етәксенең эшендә иң мөһиме – барыһы ла ваҡытында эшләнергә тейеш. Әҙ генә тотҡарланыңмы, эш йыйыла ла китә. Ул беҙҙе йыйнаҡлыҡҡа, тәртипкә өйрәтә. Шуға күрә урынбаҫарҙарҙан да шуны талап итәм.
Шул уҡ ваҡытта мәғариф, сәнәғәт, сәйәсәт өлкәһендәге хәл-ваҡиғалар, яңылыҡтар тураһында хәбәрҙар булыу мөһим. Һәм ул мәғлүмәтте мәлендә коллективҡа еткереп тороу зарур.
–Тормошта Һеҙҙең өсөн иң мөһиме нимә?
– Иң мөһиме – ғаилә. Ғаиләлә тыныс булһа, яҡындарың һине аңлап, һәр саҡ ярҙам итергә әҙер торһа, бөтә эш тә эшләнә. Ҡатыным Әлиә Рәсүл ҡыҙы үҙе лә студенттар менән эшләгәс, мине яҡшы аңлай. Ул Сибай педагогия колледжында философия, йәмғиәтте өйрәнеү фәндәренән уҡыта. Улыбыҙ Айгиз Башҡорт дәүләт университетында инженер һөнәрен үҙләштерә. Ҡыҙыбыҙ Азалия әле мәктәптә уҡып йөрөй.
Сажиҙә Лотфуллина.